Türk Halk Kültüründe Motif Çalışmaları

301 TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE MOTİF ÇALIŞMALARI Kürşat ÖNCÜL 1 Türk halk edebiyatı alanında en yoğun çalışma sahalarından biri motif merkezli çalışma- lardır. Bu çalışmaları bilimin evrenselliği ve konunun teorik çerçevesi nedeniyle birçok ülkede görmek mümkün olmakla birlikte, ülkemizde ulus kültürünün oluşması ve desteklenmesi adı- na yapılan motif çalışmaları Thompson’un ortaya koyduğu ilkelerden ziyade Türkiye şartlarında kendine özgü bir formata ve sisteme dönüşerek gerçekleşmiştir. Türk halkbilimi/edebiyatı çalış- malarının akademik ve yarı akademik bir boyutta irdelenmeye başlandığı dönemlerden itibaren var olan motif merkezli çalışmalar özellikle XX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önemli bir artış göstermiştir. Bu bildiri, Türk halkbilimi sahasında yoğun olarak ele alınan motif temelli inceleme- lerin gelişimini değerlendirmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda konuyla ilişkili yüz altmış makale/ bildiri incelenerek Türk halk edebiyatındaki motif temelli çalışmalar hakkında genel bir çerçeve çizilerek araştırmacıların bakış açıları, çalışma yöntemleri ve ulaştıkları sonuçlar yorumlanmıştır. Motif Merkezli Bütünlük Vurgusu Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesinden hareketle “Türk Milleti” ve ulus vurgusu üze- rinden geliştirilen söylemler, halk edebiyatı çalışmalarının dünden bugüne gelişim çizgisini önemli oranda etkilemiştir. Mehmet Kaplan’ın önderliğinde başlayan halkbilimi, bu anlamda ülkenin kuru- luş felsefesini kendine şiar edinmiş akademisyenlerce kültürün tespiti, geleceğe taşınması, ulus- lararası kuramların ülkede tanınması gibi halkbiliminin temel argümanları doğrultusunda şekillen- miştir. Ancak ilerleyen tarihlerde batılı çalışma yöntemlerinden uzaklaşılarak yerelden hareketle içe dönük tespit ve değerlendirmelerin oranı artmaya başlamıştır. Bu inceleme yöntemi devam et- 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, onculkursat@ gmail.com