Türklerde Yıldız Motifi ve Teke Yöresi Yıldızlı Zili Örnekleri, Burdur Müzesi

429 Türklerde Yıldız Motifi ve Teke Yöresi Yıldızlı Zili (Burdur Müzesi) Örnekleri Maddi Kültür yarak Akdeniz ve Göller bölgesini kapsayan Teke yöresinde de çok yaygın dokunmaktadır. Yöntem ve kapsam; 2013 yılında, tarafımızca Türkiye’nin Teke yöresi içinde yer alan Burdur ili merkezi, çevre ilçe ve köylerinde halkın dokuma (halı, kilim, zili vb.) ve örgü sanatlarını kapsayan bir alan araştırması yapılmıştır. Bu araştırma sırasında hem müzede, hem de çevre ilçe, köylerde birçok halı, kilim, zili-sili örneği tespit edilmiştir. Bu bildiri kapsamına, Burdur il sı- nırları içindeki köylerden müzeye intikal eden, birbirinden farklı düzende yıldızlı zili-sili örnekleri alınmıştır. Bu örneklerden bazılarının teknik ve desen analizi yapılarak envanter bilgileri metin içinde verilmiştir. Aynı desen olup, renk düzeni ve boyutu farklı örnekler ise görsel malzeme olarak kullanılmıştır. 1. Teke Yöresi Yıldızlı Zili Örnekleri Yurdumuzda Teke Türkmenlerinin yoğun yerleşimi olan Batı Akdeniz (Alanya, Antalya, Isparta, Burdur ve Muğla’yı kapsayan) bölgesi Teke yöresi olarak anılmaktadır. Bölgede Yörükler yaylak-kışlak hayat tarzını sürdürmüş, 20 yüzyılın başında yerleşime geçilmiştir. Yaylada karaçadırda ikamet ederek, keçi, koyun yetiştirerek, hayatlarını sürdüren, Yörüklerin dokuma ve keçe sanatları zengin çeşitlilik arz etmektedir. Bölge; günümüzde Döşe- mealtı Halıları olarak bilinen Teke yöresi halılarının yanında farda kilim, yangışlı kilim, çul-zili-sili olarak bildiğimiz havsız dokumaların orijinal örneklerini barındırmaktadır. Istar tezgâhında halı, kilim, zili-sili-yangışlı çul ve kilimler dokunmaktadır. Bu dokuma sanatları nineden-anaya ve kıza aktarılan gelenekle, dokunarak yaygı-sergi, seccade, mendil (sofra), heybe, çuval, torba gibi ih- tiyaçlar karşılanmaktadır. Bu ihtiyaçlar her gelin kızın çeyizi olup evini ve çadırını süslemekle kalmayıp, ölümlük ihtiyaç olup camileri de süslemektedir. Bugün oldukça azalmış olsa da dağ köylerinin camilerinde, evlerinin tabanında serili veya duvarında asılı kilimlerde, yayladaki çadır tabanında serili çul yaygı, yük örtüsü ve çuvallarda bu kültürel birikimi görmek mümkündür. Hatta çadırın başköşesinde minder üzerine bir de halı serilir ve ailenin büyükleri bu halı üzerinde oturur. Yaylada çadırda kullanılan keçi kılı malzemeli çul do- kumaların nem ve rutubete dirençli olması, börtü böcek barındırmaması, Yörük hayatının konforu bakımından oldukça önemlidir. Üstelik zemin dokusu keçi kılı malzemeli olan bu yaygılarda, dayanıklı sert dokuma yüzeyi rengârenk yün ipliklerle bezenerek, yüzeyde yumuşak bir dokunun yanında zevkli, neşeli bir ortam meydana getirilmektedir. Yörüklerde çul dokuma yaygınlığının nedeni ellerinde var olan keçi kılını değerlendirme ve rahat bir yaşam ortamı sağlamasıdır. Zili-sili dokumalar Türk halkının katıksız, öz kültürünü yansıtan etnografik eserlerdir. Bu yaygılara atkı ve çözgüsü kıl olduğunda çoğunlukla çul, yün olduğunda yangışlı kilim, zili kilim gibi isimlendirmeler yapılmaktadır. Söz konusu dokunmalar bazen de yıldızlı zili, çatkılı zili, ta- bakalı zili, kapılı kilim gibi yüzeyi kaplayan desenle adlandırılır. Genellikle yük çulu, deve çulu, alaçul(renkli-desenli çul) gibi adları ise göç sırasında devenin yükü üzerine, çadır içinde yığılı yatakların üzerine, örtülerek düzgün ve renkli bir estetik görüntü oluşturmasından almıştır. Bu dokuma tekniğinde ilave bezeme atkısı geçirme şekli; yörede iki varan-gelenli, fitilli,