Türkülerdeki Hayvan ve Bitkiler Üzerine Bir İnceleme

412 Mehmet TEMİZKAN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Birkaç türküde de, turnadan “kendi ovasına”, “kendi iline”, “kendi çölüne” ve “kendi gölüne” inmesi istenir. Bu isteğin temelinde, sıladan haber alma arzusu kadar –açıkça söylenmemekle birlikte- uğur getireceği inancı da vardır. Çünkü, o kutsal bir kuştur. Bir Akşehir türküsünde, tur- nanın kendi ovalarına konması için, evlek ve sarı öküz kesildiği dile getirilir. İki defa tekrar edilen kavuştak dörtlüğü şudur: Ufacık durnam kon Evlek kestim kon Saröküz kestim koy Bir de bizim ovalara kon. (Öztelli 1972: 306) Bir türkünün üç dörtlüğünün “Bizim göllere inin, turnalar ”, “Bizim çöllere inin, turnalar ” ve “Bizim illlere inin, turnalar ” (Öztelli 1972: 328) şeklindeki son dizelerinde de aynı istek dile getirilmiştir. II. Türkülerdeki Bitkiler Türkülerde adı geçen bitkiler de yine alfabetik sırasıyla şunlardır: Ardıç, armut, arpa, asma (üzüm), ayrık, ayva, badem, bakla, biber, börülce(böğrülce), buğday (bulgur), burçak, ceviz, çam, çavdar, çınar, çiğdem, darı, dut, eğrelti, elma, erik, fındık, fıstık, fidan, fesleğen, gül (gonca), hurma, ıspanak, ıtrışah, iğde, incir (yemiş), kabak, kahve, kamış (kargı, saz), karabiber, karanfil, karpuz, kavak, kavun, kendir, kereviz, kestane, keten, kızılcık, kiraz, kişmiş, kuşburnu, lahana, lâle, lavanta, leylak, limon (ilimon), madımak, mantar, menekşe, menevşe, mersin, meşe, mısır, mişmiş(kayısı), nane, nar, nergis, nevruz, pamuk(pambuk), pancar, pırasa, pirinç, portakal, selvi (serv, servi), semizotu, soğan, söğüt, susam, sümbül, şebboy, şeftali, tarçın(darçın), turunç, tü- tün, vişne, yasemin, yonca, zambak, zerdali ve zeytin. Bu listeden de anlaşılacağı gibi, türkülerde ismi anılan bitki sayısı, hayvan sayısından fazladır. Bitkiler; meyveler, çiçekler, meyve vermeyen ağaçlar, sebzeler ve otlardan oluşmaktadır. II.1. Gül Gül, türkülerde ismi en çok zikredilen bitkidir. Bazen rengiyle birlikte anılır. Tek başına kullanılabildiği gibi, bülbülle birlikte de kullanılabilir. Gül, divan şiirinde olduğu gibi, türkülerde de –genellikle- sevgilidir veya sevgilinin yüzüdür; bazen de yâre yollanan çiçektir. Türkülerde beyaz, kırmızı ve sarı gül söz konusu edilmektedir. Bir de “katmer gül” adı geçmektedir. Türküden anla- şıldığına göre, en güzel gül katmer güldür. Gül, eski edebiyatımızda en güzel çiçek ya da çiçeklerin sultanı olarak kabul edilir. Türk tasavvuf edebiyatında Hz. Muhamed’in) remzi olması da, bu özelliğinden dolayıdır. Türkülerde de aynı kanaat (kabul) söz konusudur. Sevilenin güzellerin en güzeli, yani sultan olması, sultan olan güle benzetilmesinin sebebidir. Hatırlanacağı gibi, benzeyen ve benzetilen arasında bir ortaklık ya da bir benzerlik bulunması şarttır. Gül ile sevgili (sevilen) arasındaki ortaklık, ikisinin de sultan