Türkülerdeki Hayvan ve Bitkiler Üzerine Bir İnceleme

409 Türkülerdeki Hayvan ve Bitkiler Üzerine Bir İnceleme Türk Halk Edebiyatı Kötü temenni bildiren kalıplaşmış sözlere, bilindiği gibi “kargış” denir. Âşığın sevgiliye hi- taben söylediği dörtlük şeklindeki kargışta, “dalında bülbülün ötmemesi” de dilenmektedir. Bu da, bülbülün –ötmesi ve ötmemesiyle- Türk kültüründeki ve hayatındaki yerini göstermesi bakımın- dan kayda değer bir örnektir: Bahçende güller bitmesin Dalında bülbül ötmesin Kapından cerrah gitmesin Sen d’olasın benim gibi (Öztelli 1972: 385) Âşığın bülbülden istediği farklı bir şey de, uyandırmaya kıyamadığı yârini onun uyan- dırmasıdır. İsmi Ayşe olan sevgili, âşığın ulaşamayacağı bir yerdedir. Uyanması, görünmesini mümkün kılacaktır… Uyandırma işinin bülbüle havale edilmiş olması da, aynı şekilde ona verilen değerle ilgili olmalıdır. Kavuştak olarak üz kez tekrar edilen beyit şöyledir: Şakı bülbül , var uyandır yârimi Ben kıyamam, sen uyandır yârimi (Öztelli 1972: 370) Bu türkünün nereden derlendiği belirtilmemiştir. Ancak, Alî Ufkî Bey’in İstanbul’dan derle- diği bir türküde, bu türküdeki bir dörtlük olduğu gibi yer almaktadır. Bu türküde, kavuştak mısraları bulunmamaktadır; fakat “Şakı bülbül, var uyandır yârimi” dizesi, nakarat olarak beş defa tekrar edilmektedir: Her sabahı çıkar yolu beklerim Şakı bülbül , var uyandır yarimi Muhabbeti can içinde saklarım Şakı bülbül , var uyandır yârimi (Ali Ufkî ?: 5) Sadece kendisi için şiir yazılan ya da türkü yakılan bazı hayvanlar vardır. Bunlardan biri de bülbüldür. Bülbüle söylenmiş anonim ürünler aynında ferdî ürünler de bulunmaktadır. Bunlar ara- sında Ercişli Emrah’a ait olan şiir, insanın bülbülle özdeşleşmesinin güzel bir örneğidir. Urfa’dan derlenmiş ve dil özellikleriyle eski olduğu anlaşılan anonim bir türküde, bülbülün bazı özellikleri dile getirilmektedir. Bunlar arasında, başta aşk olmak üzere çeşitli sebeplerle acı çeken insanla özdeşleşmesinin açıklaması da vardır: Bülbül ün göğsü al al olur Gerdanda çifte hal olur Bülbül on bir ay lal olur Gül açılmış, gülfama gel Bu meclis-i irfana gel