Unsurun Adı: Savatlı Gümüş İşlemeciliği
Unsuru Uygulayan Grup, Topluluk ve Kişiler: Kendi ifadelerine göre Kafkasya’da Koban Nehri civarında Karadeniz’in kuzeyini takip ederek Balkanlara ulaşan “savat” ustaları, Osmanlı Devleti tarafından Köstence bölgesine yerleştirilmişler. Oradan Anadolu’nun değişik illerine (Kayseri, Tomarza - Denizli, Çivril – Konya, Ilgın, Osmaniye) iskan edilmişler. 1944’lü yıllarda yaşadıkları yer ve göç yolları ortaklığı nedeni ile Tatarlarla kültür birlikteliği olan aileler, Tatar nüfusun ülkemizde en yoğun olarak yer aldığı Eskişehir civarını keşfedip Alpu İlçesi'ne yerleşmeye başlamışlar. Daha sonraki yıllarda sayıları, sayılan bu yerlerden alınan göçlerle artış göstermiştir. İlçenin Evrenpaşa Mahallesi'nin çok büyük bir bölümü ve Fevzipaşa Mahallesi'nin bir kısmı bu ailelerden oluşmaktadır ve mevsimsel olarak değişiklik göstermekle birlikte 1000-1300 arasında nüfusa sahiptir. Bu ailelerin tamamı savat sanatı ile geçimini sağlamakta iken zamanla el sanatlarına verilen önemin azalması, pazarın daralması, işçilikte kalite ve standardizasyon sorunları, özellikle gümüş olmak üzere girdi maliyetlerinin artması nedeni ile günümüzde ekonomik durumları geçimlerini sağlayamayacak düzeyde karşımıza çıkmaktadır. Tamamı sanatı bilmesine rağmen sanatın genç kuşaklara aktarımı konusunda sıkıntılarında yaşanması ile günümüzde üç aile sanatı devam ettirmektedir. Aynı zamanda İlçe Halk Eğitimi Merkezi Gümüş Atölyesi’nde devam ettirilmektedir.
Unsurun Kısa Tanımı: Belirli oranlarda gümüş, bakır, kurşun ve kükürt eritme potasında eritilir ve kalıp halinde dökülür. Sertleşen metal havanda dövülerek toz haline getirilir. Toz, boraks ile karılarak çamur (savat) haline getirilir. Tasarlanan süs eşyası (gümüş ya da metal) üzerine çelik kalemler yardımıyla desen kazınır ve hazırlanan savat gümüş ürünün üzerine sıvanır. Daha sonra zımpara ve parlatma işlemleriyle kazınan desen belirgin hale getirilir.
Unsurun Coğrafi Dağılımı: Eskişehir Alpu İlçe Merkezinde devam etmektedir. Belde ve köylerde yapılmamaktadır.
Unsurun Korunmasına Yönelik Olarak Önerilen Koruma Önlemleri: -Eski desenlere bağlı kalarak üretim desteklenmelidir. -Meslek liselerinde savatlı gümüş işlemesinin tekniğe uygun olarak genç kuşaklara aktarılmalıdır. -Halk Eğitimi Merkezi Gümüş Atölyesi oluşturulmuş ve kurs programı hazırlanarak Çıraklık ve Yaygın Eğitim Kurs Programları bünyesine alınmıştır. Bu program dahilinde yok olmaya yüz tutmuş el sanatları kapsamında kurslar açılmaktadır. Konu İle ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları): Alpu Kaymakamlığı Alpu Halk Eğitimi Merkezi Gümüş Atölyesi Eskişehir Kız Teknik Olgunlaşma Enstitüsü Araştırma Bölümü Kuyumcular Derneği
Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler: -Alpu Halk Eğitim Merkezi Gümüş Atölyesi açıldı. -Olgunlaşma Enstitüsünde kuyumculuk teknolojisi bölümü açıldı. -Örgün ve yaygın eğitimler devam etmektedir. -2008 yılında Merkezi Finans ve İhale Birimi Aktif İstihdam Tedbirleri Hibe Planı Çerçevesinde “Savatlı Gümüş İşlemeciliği ile Gençlerin istihdam Edilmesi Projesi” başvurusu Alpu Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği ve Alpu HalkEğitimi Merkezi ortaklığı ile hazırlanıp yapılmıştır. Projenin ilgililiği kısmından alınan yetersiz puan nedeni ile kabul edilmemiştir. -2009 yılı Aralık ayında Ankara’da yapılacak Halk Eğitim Günleri Türkiye Fuarı için ve 2010 yılı Şubat ayında İsveç’te kurulacak Avrupa Kültür Müzesi için çalışmalar Alpu Kaymakamlığı ve Alpu Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğünce sürdürülmektedir.
Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi: Özkul, Ayşen Arat. Kütahya ili merkez ilçesindeki savatlı gümüş takılar Gazi Üniversitesi Ankara 2004 Ülger, Nihal Ankara ili Beypazarı ilçesi kuyumculuğunda günümüzde üretilen gümüş bilezikler Ankara, 1997 Sular, Güler Mardin İli Midyat İlçesi Telkari gümüş işçiliği üzerine bir araştırma Ankara, 1998 Özkul, Ayşen Arat. Kütahya ili merkez ilçesindeki savatlı gümüş takılar Gazi Üniversitesi Ankara 2004 Yüceer, Saba Buket. Gümüş-kobalt bazlı katalizörlerin sol-jel yöntemiyle sentezi Gazi Üniversitesi Ankara 2005 Arlı, Mustafa. Beypazarı’nda Telkâri üzerinde bir araştırma 1991 AD 3411 Ankara : Ankara Ünv. Ziraat Fak., 1989 Sular, Güler (F) Mardin ili Midyat ilçesi telkari gümüş işçiliği üzerine bir araştırma /2000 BD 1956. 1998. Menshikova, Maria Silver wonders from the East 127 s. : harita, resim. Codina, Carles Jewellery and silversmiting techniques 160 s. : resim. Seelig, Lorenz Silver and gold 128 s. : resim. Maryon, Herbert Metalwork and enamelling XII, 335, [24] s. : resim. Choate, Sharr Creative casting X, 213 s., [6] s. levha : resim. Goodden, Robert. Silversmithing 128 s. : resim. Şişmanyazıcı, Elif Gold trends 1995-96 Türkiye 48 s. : resim. Göttler, Gerhard Magische Ornamente-Silbersmuck der Tuareg 84 s. : resim. Yalman, Bedri Bursa Yeşil Cami ve pencere parmaklıklarındaki gümüş kakma motifler - 544 s. : resim Özüdoğru, Şerife Anadolu'da erken tunç çağından günümüze gümüş takıların tarihi gelişimi içinde Alpu takılarının değerlendirilmesi Anadolu Sanat Aralık -1994, Sayı: 2, Sayfa: 127-[146]. Bender, Kerim Kütahya 100. Yıl Gümüş Tesislerinin kırma ve eleme ünitesinin incelenerek alternatif akım şemasının oluşturulması VI, 69, [1] s. : resim. Tez (yüksek lisans) – Anadolu Üniversitesi, 1993. Alp, İbrahim Kütahya-Gümüşköy tesis artıklarından barit ve gümüş'ün kazanılması XI, 90 s. Tez (yüksek lisans) – Anadolu Üniversitesi, 1992.