Halkın imkanları bulunmadığı için ya da başka sebeplerle doktora gidemeyince veya gitmek istemeyince hastalıkların tanılama ve sağaltma amacı ile başvurduğu yöntem ve işlemlerin tümü halk hekimliği olarak tanımlanmaktadır (Boratav 1994: 122). Halk hekimliğinin amacı, kullandığı maddi ve manevi araçlar yardımıyla halkın sağlığını korumak ve hasta kimseleri sağlıklarına kavuşturmaktır (Acıpayamlı 1989: 5).
İnsanoğlunun tabiatta gördüğü her türlü bitki, şifa kaynağı olarak düşünülmüş ve bir şekilde ondan ilaç üretme yoluna gidilmiştir. Yenmesi mümkün olan bitkilerin kök, gövde, dal ve yapraklarının doğrudan yenilmesi, bunların kaynatılarak çıkan suyun içilmesi veya o bitkilerden hazırlanan merhemlerin ağrıyan yerlere sürülmesi/sarılması söz konusudur. Kişilerin yaşadığı coğrafya, iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak belli bitkilerden elde edilen ilaçlar birtakım ocaklı kimselerin kullanımıyla sınırlı kalmıştır. Ancak ada çayı, afyon, ahududu, arpa, ayı üzümü, ayva, buğday, gül, ısırgan otu, kekik, ölmez çiçeği (altın otu), sarımsak, soğan, sumak, susam, yılanyastığı, zencefil, zeytin gibi bitkilerden yapılan ilaçlar yaygınlaşmıştır. Buğday, arpa, mercimek, fiğ, yonca gibi ziraat ürünlerinden yararlanılarak yapılan ilaçlar ise tarım kültürünün halk hekimliğine yansımasıdır.
Halk hekimliğiyle ilgili Acıpayamlı’nın Türkiye’de tespit ettiği uygulamalar ise farklı gruplarda toplanmıştır. Bu uygulamalara Burdur’da yapılan saha çalışmasında uygulandığı belirlenmiştir. Bunlar:
1- Irvasa yoluyla yapılan sağaltmalar (doğrudan vücutla ilgili olmayan, hastayı etkileme amacı güden, psişik niteliği olan sağaltmalar)
2- Parpılama yoluyla yapılan sağaltmalar (hastanın vücudunu çizerek, delerek, dağlayarak vb. ile yapılan sağaltmalar)
3- Bitki kökenli emlerle yapılan sağaltmalar
4- Hayvan kökenli emlerle yapılan sağaltmalar
5- Maden kökenli emlerle yapılan sağaltmalardır (Acıpayamlı 1989: 2- 4).
Bitkilerle tedavi, insanlığın en eski çağlarından beri bir tedavi şekli olup, geçmiş çağlardaki gibi günümüzde de önemini korumaktadır. Tarihler boyunca insanlar hastalıktan korunmak ve şifa bulmak amacıyla bitkisel emlerin yanı sıra hayvansal emlerden de büyük ölçüde yararlanmışlardır (Üçer 1989: 255).
Burdur halk hekimliği uygulamalarında bitki kökenli emlerle yapılan sağaltmalar kadar hayvan kökenli emlerden yararlanma da azımsanmayacak derecededir. Burdur halk hekimliğinde kullanılan hayvan kökenli emler arasında bal, süt, tereyağı, yoğurt, deri (koyun veya keçi) koyun işkembesi, kertenkele eti, yılan yeleği, bıldırcın eti, köstebek, solucan, sülük, yumurta, hayvan pisliği, iç yağı, tavuk teleği vb. sayılabilir.
Maden kökenli emler de bitki ve hayvan kökenli emler gibi uygulama biçimlerine göre büyüsel nitelik kazanabilirler. Cıva, gümüş, altın, bakır, su, maden suyu, taş ve daha birkaç madensel maddeler olduğu gibi ya da birtakım işlemlerden geçirildikten sonra hastalara em olarak verilir. Burdur halkının uygulama ve pratiklerinde sık gördüğümüz kurşun dökme işlemi maden kökenli bir emle yapılan sağaltmadır.
Tıp kurumlarının ve uzman doktor sayısının artması, teknolojik gelişmeler ve insanların doktora ulaşmalarının kolaylaşması özellikle Burdur merkez ve köylerinde halk hekimliğiyle ilgili bilgilerin ve uygulamaların azalmasını beraberinde getirmiştir. Burdur halkı inançlarını ve geleneklerini hâlen devam ettirmektedir. Modern tıptan umduğunu bulamayan, doktorun tedavisini beğenmeyen insanlar veya çaresizliğin sevk ettiği insanlar, halk hekimliği uygulamalarına başvurup halk hekimliğini gelecek nesillere aktarmaktadırlar. Sonuç olarak, Burdur ilinin halk inanışlarını ve halk hekimliğini içine alan bu çalışmada, tedavi yöntemlerinden bitkilere bağlı tedavi yöntemlerinin ilçede yetişen ve ilçeye has bazı bitkilerle yapıldığını görmekteyiz. Türk göçebe hayatının bir parçası olan hayvanların geleneksel olarak tedavi edilme yöntemleri Burdur ilinde yaygın olarak devam etmektedir. Modern tıbbın çare olamadığı durumlarda ya da iyileşmenin daha hızlı ve etkili olmasının istendiği durumlarda halk hekimliği yöntemleri halen uygulanmaktadır. Günümüzde daha çok bitkilerden faydalanılan tedavi yöntemlerinin yanında, tedavide hayvan ve diğer doğa ürünlerinden de yararlanılmaktadır.
Kırdar, Seval Sevgi (2021). Burdur Halk Kültürü Araştırmaları. K. Türkan, H. Kökten (Ed.). Halk Hekimliği (57-106). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.