Su çıkarma veya su bulma konusunu işleyen efsânelerin kökü mukaddes kitaplara kadar uzanmaktadır. Hemen hemen Anadolu’nun tamamında su kaynaklarının birer efsânesine rastlamak mümkündür. Afyonkarahisar’a has olan bir su çıkarma efsânesi de Olucak Çeşmesi’ne ait olan Çavuşbaşı/Çavuşdede21 efsânesidir.

Efsâneye göre: Afyonkarahisar Sancağı daha Türk egemenliğine girmeden önce, burada valilik yapan kişiye Türk hükümdarı bir çok kez elçi gönderir ve kalenin Türklere teslim edilmesini ister. Ancak, her elçi olumsuz yanıtla döner. Bu sorunun barış yolu ile çözülemeyeceğini anlayan hükümdar, buyruğundaki Çavuşbaşıların en güçlüsünü Afyonkarahisar Kalesi'nin alınması için görevlendirir. Birkaç gün sonra Çavuşbaşı'nın birliği Afyonkarahisar’ın mesire yeri olan Muttalip Bağları’na ulaşmışır. Kale Komutanı Türklerin gelmekte olduğunu duyar, halkını ve askerlerini kaleye kapatarak, gerekli savunma yollarına başvurur. Ertesi sabah Türk Ordusu, başlarında Çavuşbaşı Çavuş Dede olduğu halde Keltepe’den Taşlıdere’ye inerek düzgün bir yürüyüşle Karakuyu’ya ulaşır ve orada konaklar. Uzun yolculuk sırasında su stokunu tüketen askerler Karakuyu’dan su çekerek içmek isterler ama suyun zararlı olduğunu anlayınca vazgeçerler. Birkaç koldan aramalara karşın civarda da su bulunamaz ve durum Çavuşbaşı’ya duyurulur.

Çavuşbaşı yanına birkaç kişi alarak Yağdan denilen yüksek kayalıklara doğru gider ve tonlarca ağırlıktaki çok yüksek bir kayanın önünde durur. Kılıcını çeker birtakım dualar mırıldanır ve: “Burada bir su olacak” diye bağırarak bütün gücü ile kayaya vurur. Kılıç darbesi ile yarılan kayadan o anda su fışkırır... Çok güzel ve de şifalı olan su askerlerin yorgunluğunu kısa bir sürede giderir. Sonra birkaç gün dinlenen ordu bir Cuma sabahı kaleye hücum eder. Şiddetli çarpışmalar olur, birkaç şehit verilir, ama kale zapdedilir. Ne var ki şehitler arasında Çavuşbaşı da bulunmaktadır.

Bugün Afyonkarahisar’ın “Çavuşbaşı” Mahallesindeki “Olacak” suyu kentin her yanına testilerle taşınan güzel bir memba suyudur. “Olacak” çeşmesinin tam karşısındaki “Çavuş Dede” mezarı ise, dertlilerin derman aradıkları, adaklar adadıkları, başında dualar ettikleri küçük bir türbedir.

Kaynak: 15.08.2014 tarihinde AKÜ Afyonkarahisar Kütüğü kitabından alınmıştır.