­ AFYONKARAHİSAR HALI VE KİLİM DOKUMACILIĞI | Kültür Portalı

Afyonkarahisar Halı ve Kilim Dokumacılığı - Afyonkarahisar

El Sanatları

Halı dokumacılığının 1899 yılında Afyonkarahisar’ın önemli bir geçim kaynağı olduğu yazar ve düşünür Mehmet Ziya Efendi tarafından belirtilmektedir: “16 bin kuruş yardım toplanarak yapılan halı atölyesinde 120 kadar talebe, hüner ve sanat kazanmaktadır. Ancak talebe günden güne arttığından, ikinci bir atölyenin kurulması önemli ölçüde gereklidir. Halı üretiminin artırılması için mevcut kapasitenin genişletilmesi yanında bir boyahane yapımı da şarttır. Bu sanatın gelişmesiyle işsiz kalan bazı kadınlar geçimlerini sağlayacaklardır.” O dönemde geçim kaynağı olacak kadar öneme sahip olan halıcılık günümüzde bu önemini kaybetmiştir. Halıcılığın önüne kilim dokumacılığı geçmiştir.

Afyonkarahisar’da kilim dokunan yerler arasında Bayat İlçesi, Emirdağ İlçesi ve çevre köyleri, merkez ilçe Anıtkaya (Eğret Kasabası), Sandıklı ve Ballık Kasabası, Arızlar Köyü, Dinarilçesi, Beyköy Kasabası, İncesu, Avşar Köyleri, Dazkırı ve çevre köyleri bulunmaktadır. Ayrıca Emirdağ ilçesi Örenköy’de ticarî amaçla ipek halı dokunmaktadır. Afyonkarahisar yöresel kilimlerinde çözgü, atkı ve motif ipinde kirmanda eğrilmiş yün kullanılmıştır. Doğal boyalar ile boyanmış ipler günümüze kadar solmadan parlaklığını koruyarak gelmiştir. Kimyasal boyaların Anadolu’ya gelmesiyle birlikte, Afyon’da doğal boyamacılığı yapılmamaktadır. Oysa 1671 yılında Evliyâ Çelebi Afyonkarahisar’ı ziyaretinde aldığı notlar arasında burada doğal boyacılığın ünlü olduğundan bahseder: “Boyalı köyü, Ali dağı eteğinde 100 evli, müslüman köyüdür. Bu köyde bir nevi kırmızı kül hasıl olur. Uşak halılarının boyası bu külden yapılır.”

Afyonkarahisar yöresel dokumalarında en çok kırmızı, bordo, kahverengi, krem, açık mavi, lacivert, turuncu, açık yeşil, koyu yeşil kontürler ve küçük zeminlerde siyah kullanılmıştır. Genellikle mihraplı kilimlerin orta zemini kırmızı ve koyu renklerdedir. Dış bordürde, orta zeminde kullanılan renk uygulanarak tonlarda denge sağlanmıştır. Afyonkarahisar çevre ilçe ve köylerinde dokunan kilimler üzerlerinde bulunan motiflere göre adlandırılır.

Emirdağ ilçesi ve çevre köylerinde; Bindallı, kelleli, boynuzlu, ürüstü, antika, aşıklı, çomçalı, göçtü güzel, seleser, toplu, allı, uruşman, ünaldı, 

Merkez ilçe Anıtkaya (Eğret) kasabasında; parmaklı. Sandıklı ilçesi, Ballık kasabasında; göllü, yedirgeli, gülbudak, kıvrımlı, aklı namazlığı,

Arızlar köyünde; dallı, hayat ağaçlı,

Dinar İlçesi Uluköy kasabasında; laleli, elmalı, gölgülü, karpuzlu, koçlu namazlığı,

İncesu köyünde; kıvrımlı, gülbudak, köşte güzel,

Dazkırı ilçesi ve çevre köylerinde; elekli, pabuçlu, bıtıraklı olarak anılır.

Afyonkarahisar yöresel kilimlerinde en çok kullanılan motifler arasında hayat ağacı motifi yer alır. Tek tanrılı dinlerin kitaplarında insanın yaratılışını anlatan bölümlerdeki ortak nokta ağaçtır. Ölümsüzlüğü bulamayan insanlar, ölümden sonraki hayat ile umutlarını sürdürürler ve bunu hayat ağacı motifi ile simgelerler. Hayat ağacının dalları zülüf motifleri ile donatılır. Yörede hayat ağacı motifinden sonra en çok kullanılan motifler arasında elibelinde gelmektedir. Elibelinde motifinin zengin çeşitleri, bordür ve orta zeminde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu motiflerin dışında koç boynuzu, bukağı, saçbağı, el-parmak-tarak-pıtrak, kanca-çengel, küpe, yıldız, bereket, kuş kanadı, su yolu, akrep, canavar izi, göz motifi bulunmaktadır.

Afyonkarahisar kilimleri oldukça zengin desen ve kompozisyona sahiptir. Her ilçenin, her köyün kilimleri kendine has özellik taşır. Her biri birer sanat eseri olan Afyonkarahisar kilimlerimizi incelediğimizde, Anadolu insanımızın bitmek bilmeyen hayal dünyasını ve ince zevkini görebiliriz. Motif ve renklerdeki denge, zenginlik, teknikteki çeşitlilik ve başarılı uygulamalar bunun en güzel kanıtıdır.

Görüntülenme Sayısı : 20257    Eklenme Tarihi : 05 Mart 2013 Salı    Güncellenme Tarihi : 29 Mayıs 2020 Cuma