Isparta Mahalli Ağzı - Isparta
Dil
1. Isparta mahallî ağzında Akdeniz ve Orta Anadolu ağızlarının etkisi görülmektedir.
- "A" Sesi: Kelime içerisindeki "-a"lar değişerek "-e, -i, -o, -u" olmuştur. biraz > birez entari > enteri portakal > portukal. Orta hecedeki "-a" sesinin vurgusuz olduğu zaman, çoğunlukla düştüğü görülmektedir. burada > burda orada > orda "-acak" gelecek zaman kipindeki fiil, şahıs eki aldığında kipin başındaki "-a" seslisi ile, kipin sonundaki "-k" sessizi düşmekte ve şahıs eki değişmektedir. boz-acak-sın > boz-ce-n var-acağ-ım > va-ca-n
- "B" Sesi: Bazı kelimelerin başındaki "-b"ler "-p, -m, -h" olmuştur. Bazı kelimelerde ise "-b"lerin düştüğü görülmektedir. balta > palta baston > paston muşamba > muşamma bu > hu
- "C" Sesi: Bazı kelimeler içindeki "-c" sesi "-ç" ve "-d" olarak değişmektedir. Ayrıca katlanması da olmaktadır. dilenci > dilençi kurcalamak> kurdalamak
- "Ç" Sesi: Bazen "-ç" sesi gerek kelime içinde, gerekse kelimenin başında veya sonunda yumuşayıp "-c" ve "-ş"sesiyle ifade edilmektedir. çizmek > cizmek çingene > cingene gençlik > genşlik kılıç > gılış
- "D" Sesi: Bazı kelimelerin başındaki "-d" sesi yumuşayarak "-t"ye dönüşmüştür. defter > tefter
- "E" Sesi: Kelimelerde ses uyumu gerektiğinde "-e" sesi "-a"ya dönüşmektedir. elma > alma bahçe > bahça ateş > ataş kıymetli > gıymatlı Bazen "-e"ler kelime içinde "-i" ve "-ü"ye dönüşmektedir. yer > yir dede > dide gece > gice böcek > böcü
- "F" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-f" sesinin düştüğü gibi, "-h" ve "-p" seslerine de dönüşmektedir. yufka > yuka fol > hol
- "G" Sesi: Bazen hece içindeki "-g" sesi "-h"ye dönüşmektedir. gırtlak > hırtlak
- "Ğ" Sesi: Bazen hece içindeki "-ğ" sesi düşmektedir. öğlen > ölen oğlan > olan mağara > mara sağlam > salam
- "H" Sesi: Kelime içindeki "-h" sesi kendinden önceki seslinin uzun söylenmesinden dolayı düşmektedir. ahbap > apap kabahat > gabat kahve > gave Abdullah > Abdilla
- "I" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-i" sesi "-a"ya dönüşmekte ve düşmektedir. kıkırdak > kakırdak satılık > satlık
- "İ" Sesi: Kelimelerde hece içerisinde yer alan "-i" sesi "-e, -i, -ü"ye dönüşmektedir. Ayrıca orta hecede vurgusuz olarak söylendiğinde düşmektedir. ikiz > ekiz zincir > zencir hizmet > hızmat
- "J" Sesi: Bazen "-j" sesi "-c"ye dönüşmektedir. jandarma > candarma şarjör > carcur
- "K" Sesi: Kelimenin başındaki "-k" sesi kalın sesli bir harfle beraberse yumuşayıp "-g"ye dönüşmektedir. kaba > gaba kalın > galın kan > gan koyu > goyu Kelimenin son hecesindeki "-k" sesi sert sessizden sonra geldiğinde "-g" sesiyle ifade edilmektedir. baskı > basgı çalışkan > çalışgan Bazen "-k" sesinin, kelimenin içinde düştüğü görülmektedir. Böylece kendisinden önce gelen sesli sesini uzatmış olmaktadır. eksik > ēsik akşam > āşam yüksek > yǖsek Dilek-şart kiplerinde, birinci çoğul şahısların sonlarındaki "-k"ler "-z" olmuştur. gelsek > gelsez okusak > okusaz Gitsek > getsez yazsak > yazsaz
- "L" Sesi: İlk sesi "-l" olan kelimelerde "-l"den evvel bazen "-i" sesi ilave olunmaktadır. leğen > ileğen limon > ilemon lâzım > ilâzım lâhana > ilâhana "-l" sesi kimi hallerde düşüp, kendinden önceki seslinin uzun söylenmesine neden olmaktadır. gelsin > gēsin gel > gē salıncak > sāncak Bazen "-l" sesi "-n"ye dönüşmektedir. Ayrıca çokluk eklerindeki "-l" sesi sonraki "-r" sesiyle birlikte düşerek "-na, -ne" şeklinde çokluk ifade edilmektedir. izinli > izinni karanlık > garannık bunlar > bunna koyunlar > goyunna
- "M" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-m" sesi "-n" ve "-k" seslerine dönüşmektedir. Gelecek ve şimdiki zaman kipinin şahıs ekleri değişime uğramaktadır. domuz > donuz şimdi > şindi pembe > penbe tulum > tuluk
- "N" Sesi: Eski Anadolu Türkçesinde XIII. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar kullanılan nazal "ñ" (ng) yörede halen korunmaktadır. Fiillerin ikinci tekil ve çoğul şahıslarındaki "-n"ler ve ikinci şahıs zamirlerinin sonlarında bulunan "-n"ler nazal "ñ"(ng) olarak söylenmektedir. beniz > bengiz deniz > dengiz ona > onga geldim > gelding Bazen hece başındaki ve sonundaki "-n"ler "-k" ve "-l" sesine dönüşmektedir. görünmek > görükmek dönüm > dölüm fincan > filcan nöbet > löbet
- "O" Sesi: "-o" sesi kelime içinde bazen "-a" ve "-u"ya dönüşmektedir. horoz > horaz doktor > doktur koy > guy sofra > sufra
- "Ö" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-ö" sesi "-ü" şeklinde değişmektedir. öğütmek > üğütmek
- "P" Sesi: Kelime başındaki "-p"ler bazen yumuşayıp "-b" ve "-m" olarak söylenmektedir. parmak > barmak pazar > bazar pekmez > bekmez pişmek > bişmek
- "R" Sesi: Başta olan "-r"lerden evvel bazen bir sesli harf gelmektedir. rehin > irehin ramazan > ıramazan rende > irende raf > iraf Bazen birinci hecenin son sesi olan "-r", ikinci hecenin ilk sesiyle yer değiştirmektedir. kirpik > kiprik perhiz > pehriz kibrit > kirpit derviş > devriş Tezlik fiillerinde ve emir kiplerinin sonlarındaki "-r"ler genellikle okunmamaktadır. geliver > gelive okuyuver > okuyuve gidiver > gidive alıver > alive Ayrıca çokluk eklerinin ve bazı kelimelerin sonundaki "-r"ler de çoğunlukla düşmektedir. kapılar > gapıla kitaplar > kitapla bir milyon > bi milyon sonra > sona Hece içindeki "-r" sesi "-l"ye dönüştüğü zamanlar da olmaktadır. güreş > güleş merhem > melhem birader > bilader rençber > leşber
- "S" Sesi: Bazı kelimelerin başında ve sonunda yer alan "-s" sesi "-z"ye dönüşmektedir. soba > zoba herkes > herkez sümbül > zümbül nergis > nergiz "-s" ile başlayan bazı kelimelerin başına sesli bir ses gelebilmektedir. sıcak > ısıcak
- "Ş" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-ş" sesi katlanarak söylenmektedir. Bazen "-h"ye dönüşmektedir. aşağı > aşşa şu > hu koşa koşa > goşşa goşşa şimdi > hindi
- "T" Sesi: Kelimelerin başındaki "-t" sesi yumuşayıp "-d"ye dönüşmüştür. Kelime ortasındaki "-t"ler de bazen "-d" olmaktadır. taş > daş tatlı > datlı tilki > dilki tuz > duz
- "U" Sesi: Kelimelerde küçük ses uyumu gerektiği zaman "-u" sesi "-i"ye dönüşmektedir. karpuz > garpız çabuk > çıbık armut > armıt kavun > gavın Bazen hecelerdeki "-u"lar "-o"ya dönüşmüştür. yukarı > yokarı usanmak > osanmak
- "Ü" Sesi: Bazı kelime ortasındaki dar sesli olan "-ü" sesi, genişleyerek "-ö"ye dönüşmüştür. güzel > gözel büyük > böyük üvey > övey yürümek > yörümek
- "V" Sesi: Bazı hece içerisindeki "-v" sesi "-b" ve "-ğ" sesine dönüşmektedir. esvap > esbap oklava > oklağı > oklağa
- "Y" Sesi: Kelime içinde bazen düştüğü olmakla birlikte "-z" sesine de dönüşmektedir. "-y" sesi düştüğünde kendinden evvel gelen sesli sesini uzatmıştır. yılan > ilân teyze > deze söylemek > sölemek koyuvermek > govermek
- "Z" Sesi: Kelime içindeki "-z" sesi bazen "-r" ve "-y" seslerine dönüşmektedir. gözükmek > görükmek uzlaşmak > uylaşmak
2. Bir kurala bağlanmayan kelimeler de Isparta mahallî ağzında çokça kullanılmaktadır. amca > emmi haşhaş > haşgeş patates > patike domates > domatiz > domat evlendirmek > evermek Hüseyin > Üsen kız > gı patlıcan > badılcan
3. Çoğunlukla iki heceli kelimelerde, ilk hece sessizle biter, ikinci hece de "-r, -l" sessizleriyle başlarsa, araya öbür seslilere uygun bir ses eklendiği görülmektedir. abla > abıla katran > gatıran inle > inile müjde > mücüde 4. Isparta mahallî ağzında sessizlerin yer değiştirmeleri çokça rastlanmaktadır. tenha > tehna kibrit > kirpit derviş > devriş karyola > gayrola
Kaynak: Isparta Kültür ve Turizm Envanteri (A. Kılıç, Koord.). (2011). Isparta: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Görüntülenme Sayısı :
4776
Eklenme Tarihi :
20 Şubat 2013 Çarşamba
Güncellenme Tarihi :
20 Haziran 2020 Cumartesi