Erzurum'un tarihine şahitlik eden ve aynı zamanda inşa edildiği yere adını da veren Murat Paşa Camii, kaynaklara göre 1573 tarihinde Sadrazam Kuyucu Murat Paşa tarafından yaptırılmıştır. Aynı kaynaklara göre Lala Paşa Camii'nden sonra Erzurum'daki ikinci Osmanlı Camii olduğu bilinmektedir. Mimari planına göre de ayrıca bir şaheser olan Muratpaşa Camii tek kubbeli mimari özelliği ile kendisinden sonra yapılan kubbeli camiler için tam bir örnek olmaktadır.

II. Sultan Selim’in vezirlerinden Kuyucu Murat Paşa tarafından yaptırılan cami hakkında birkaç efsane mevcuttur.

İlk rivayete göre daha önce aynı yerde bulunan Ahmediye Camii'nin temelleri üzerine yaptırılmaya başlanan Murat Paşa Camiinin inşaatı devam ederken Murat Paşa önceki camiyi yaptıran kişiyi rüyasında görmüş ve onun da sevabını devam ettirmek amacıyla eski caminin minaresini yeni camide kullanacağına söz vermiş ancak daha sonradan bu rüyayı ve rüyada verdiği sözü unutmuştur. Hal böyleyken inşaatı kontrole den ve arada bir çalışan ustaları ziyaret eden Murat Paşa bir gün  bir adamla karşılaşır  ve oldukça kızgın olduğu  görünen bu adam Muratpaşa’ya, rüyasında verdiği sözü tutmasını isteyerek;  ‘Ahmet’e verdiğin sözü tut’ demiş. Buna çok şaşıran ama karşısındaki kişinin Hızır Aleyhisselam olduğunu da anlayan Muratpaşa ise; ‘Peki benim bu işten ne kazancım olacak?’  diye sorduğunda, Hızır; ‘Camin yıkılıncaya kadar her gün beş vakit namazdan birini bu camide kılacağım’ diye söz verir.

Böylece Murat Paşa eski caminin minaresini yıkmayarak, eski minarenin 1920 yılında yıkılmasını takiben eski minare kullanılır. Minarenin yeniden yapıldığı 1956 - 57 yıllarında bahse konu rivayete uyularak yeni minare de Hızır’a verilen söz uyularak aynı yere yapılır.

Bahse konu efsaneye göre 5 vakit namazını bu camide kılan kişinin muhakkak bir vakitte Hızır Aleyhisselam ile karşılaşacağına inanılır. Hızır Aleyhisselam’ın her gün bir vakti burada kılacak olmasından olsa, Murat Paşa Camii çok temizdir. Belki de bu Murat Paşa Camii sürekli biçimde temiz tutulur ve hatta bu temizliğin bir biçimde de kendiliğinden bir temizlik olduğu söylenir…

Muratpaşa Camii ve yakınında yer alan Muratpaşa Hamamı ile bir başka rivayet ise şöyledir;

Caminin yaptırıldığı tarihlerde Muratpaşa ara ara cami inşaatını ziyaret ederek  işlerin nasıl ilerlediğini kontrol edermiş. Yine böyle bir gün inşaatı gezmeye gelen Murat Paşa bir işçinin dikkatini çeker. Bu aşağıdan kocaman bir taşı kucakladığını ve o taşla iskeleye tırmanıp çıktıktan sonra tekrar aynı taşla aşağıya indiğinin ve bunu sürekli tekrarladığını görür.  Buna çok şaşıran Muratpaşa işçiye bunun  nedenini sorar. İşçi kısa bir tereddüt geçirir fakat canının tehlikede olduğunu fark ederek nedenini şöylece anlatır: ‘Paşam, sabah yıkanmam gerekiyordu, ancak evimde su olmadığı için yıkanamadım ve öylece işime geldim. Ekmek parası için çalışıyoruz,  evde çocuklarım nafaka bekliyor, ancak bu halimle caminin duvarına tek bir taş dahi koymak da içime sinmiyor, o nedenle taşı indirip çıkararak yevmiyemi hak etmeye çalışıyorum’  diye cevap verir.

Bu hal karşısında oldukça etkilenene Muratpaşa ise ‘Biz bir şeyi yanlış ya da bir şeyi eksik yapıyoruz demek ki’  diyerek, cami inşaatı sürerken, çalışan işçilerin yıkanması için camiye vakfiye olarak şu andaki hamamın yapılmasını emreder ve Muratpaşa Hamamı böylece yapılmaya başlanır.

Derleme: Cemal Almaz, Şahin Torun / Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Kaynak:

• Bilge Seyidoğlu;  Erzurum Efsaneleri : Dergah Yay. Erzurum Kitaplığı 1997 – 2018
• Bilge Seyidoğlu;  Erzurum Efsaneleri : (Dergah Yay. Erzurum Kitaplığı 2018 Erzurum Büyükşehir Belediyesi Yayını)
• İ.Hakkı Konyalı: Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi