Pehlivan
Pehlivanlık olgusu; Türkler için önemli bir kültürel kimlik unsurudur. Pehlivan kelimesi Farsça bir kelime olup yürekli, cesur, zabit, vali, iri vücutlu ve doğru sözlü kimseye de pehlivan denildiği yazılmaktadır. Osmanlı’nın ilk dönem edipleri pehlivan kelimesini Selçuklu’da olduğu gibi savaş kahramanları için de kullanmıştır. Genel olarak Türkiye’de pehlivanlık; güç, yüreklilik, mertlik, centilmenlik ve güçlü bir yapı gibi bir takım özelliklerin genel adıdır ve bu yüzden pehlivanlara toplum tarafından değer verilmiştir. Türklerde her isteyen pehlivan unvanını alamazdı. Bunun için rakiplerini yenmesinin yanında ustaların ve hakemlerin de oy birliğini alması gerekmekteydi.
Bu bağlamda Kırkpınar’da yağlı güreşlere katılan tüm güreşçilere de “pehlivan” denir. Pehlivanlar usta- çırak geleneği içinde yetişir. Kırkpınar Yağlı Güreşleri’nde boylarına göre dereceye giren pehlivanlara ödüller verildiği gibi en centilmen ve en iyi peşrev atan pehlivanlara da ödül verilmektedir. Kırkpınar Yağlı Güreşleri’nde Başpehlivan seçilen pehlivan “Türkiye Başpehlivanı” olur ve altın kemerin bir yıllık sahibi olur. Arka arkaya üç yıl Başpehlivanlığı kazanan pehlivan, altın kemerin ömür boyu sahibi olur.
Başpehlivan
Kırkpınar’ın en büyük şerefini ve ödülünü Başpehlivan alır ve bir yıl süreyle “Türkiye Başpehlivanı” unvanını elinde tutar. Bu unvanı üç yıl arka arkaya koruduğu takdirde Altın Kemer’in sahibi olur. Diğer kategorilerde birinci olanlara ve dereceye giren pehlivanlara verilen ödül ise özendirme niteliğindedir. Pehlivan ödülü para alacağıdır. Eski yıllarda Başpehlivana deve, başaltı pehlivanına boğa, büyük ortaya kısrak, diğer boylara da bunlara benzer ödüller verilirdi.
Kırkpınar’ın namlı başpehlivanları; Kel Aliço olmak üzere Hamlacı Sarı Hüseyin, Hamlacı Yakup, Pomak Deli Murat, Pomak Osman, Suyolcu Mehmet Pehlivan, Koca Yusuf, Katrancı, Aliço’nun çırağı, Adalı Halil, Cihan şampiyonu Kara Ahmet, Filiz Nurullah, Kurtdereli Mehmet Pehlivan, Yörük Ali Pehlivan, Hergeleci İbrahim, Çorumlu Zeynel, Karagöz Ali Pehlivanlar.
1900 sonrasının meşhur pehlivanları; Şumnulu Mestan, Kara Mustafa, Kıyıcı Osman, Hüseyin Selim, Tamburacı Osman Pehlivan, Koç Mehmet, Kara Mehmet, Madralı Ahmet, Kızılcıklı Mahmut, Kara Safi, Koca Hasan, Sarı Hafız Ahmet Pehlivan, Murat Ali, Koç Kara Osman, Arap Said, Kepsutlu Çakır, Büyük Yaşar, Mustafa Ahmet, Salih Süleyman, İbrahim Gazi, Yaşar İsmail, Salim, Mehmet Efendi pehlivanlar…
Cumhuriyet öncesi tespit edilebilen en uzun süreli, ilk başpehlivanı Kel Aliço’dur ve 26 defa Kırkpınar’da başpehlivan olmuştur.
Bazı Cumhuriyet Dönemi Başpehlivanları; Arnavut Benli Abdullah, Tekirdağlı Hüseyin Alkaya, İrfan Altan, Samsunlu İbrahim Karacak, Ordulu Mustafa Bük, Hüseyin Çokal, Recep Gürbüz, Karamürselli Ahmet Taşçı, Recep Kara, Ali Gürbüz, İsmail Balaban…