Ayasuluk Tepesi,
Efes Antik Kenti’nin ilk kuruluş ve yerleşim alanlarından biridir.
Ayasuluk Tepesi ve St Jean Anıtı Ören Yeri Kazı Başkanlığı
İzmir’in Selçuk ilçesinde yer alan tepe ve çevresinde gerçekleştirilen kazılar, Efes’in bilinen tarihini büyük ölçüde değiştirmiştir.
Kazılarda elde edilen arkeolojik buluntular, MÖ 1050 yıllarında kurulduğu varsayılan Efes’in aslında MÖ 3000’li yıllarda Tunç Çağı’nda kurulduğunu ve Ayasuluk Tepesi’nin ise ilk Efes yerleşmelerinden biri olduğunu ortaya koymuştur.
Tanıtma Genel Müdürlüğü Arşivi, Murat Öcal
Prehistorik dönemden itibaren yerleşim yeri olan Efes, Bizans döneminde önemli bir kent ve hac merkezi olmuştur. 1304 yılında Türk hakimiyetine geçen ve bundan sonra Ayasuluk adını alan kent, bir dönem Aydınoğulları Beyliğinin başkenti olmuş; 1390 yılında ise Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır.
Tanıtma Genel Müdürlüğü Arşivi, Murat Öcal
Ayasuluk Tepesi üzerinde yer alan önemli yapıların başında St. Jean Bazilikası, Ayasuluk Kalesi ve İsa Bey Camisi gelmektedir.
St. Jean Bazilikası (St. Jean Anıtı)
Ayasuluk Tepesi’nin güneyinde yer alan St. Jean Anıtı, Hz. İsa’nın havarilerinden olan Aziz Jean’ın mezarını ve onun anısına yaptırılan kilise alanını kapsamaktadır.
Ayasuluk Tepesi ve St Jean Anıtı Ören Yeri Kazı Başkanlığı
Adı, çeşitli kaynaklarda St. John, St. Jean Theologos, Aziz Yahya veya Aziz Yuhanna olarak da geçen St. Jean’ın mezarı üzerine, zaman içinde bir anıt ve ahşap çatılı bir kilise inşa edilmiştir.
Tanıtma Genel Müdürlüğü Arşivi, Murat Öcal
Günümüze kalıntıları ulaşan haç planlı, üç nefli ve altı kubbeli bazilika ise MS 6. yüzyılda Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde yaptırılmıştır. Kilise, vaftizhane, skeuphylakion (hazine dairesi), şapel gibi çeşitli mekanlardan oluşan bir yapı kompleksidir.
Tarihi boyunca kutsal bir ziyaret mekânı ve bir hac kilisesi olarak kutsiyetini koruyan St. Jean Kilisesi, Hristiyanlık dünyası için büyük önem taşımaktadır.
Ayasuluk Kalesi
Ayasuluk Tepesi’nin zirvesinde yer alan kalenin ilk evresi Bizans Dönemine aittir. Daha sonra Aydınoğlu Beyliği ve Erken Osmanlı dönemlerinde tamiratlar ve eklemeler ile günümüze ulaşmıştır.
TGA
İç kale sur duvarları on beş adet kule ile güçlendirilmiştir ve surların, biri batıda diğeri ise doğuda olmak üzere iki girişi vardır. Kalenin içinde saray, cami, hamam ve sarnıç gibi yapılara ait kalıntılar bulunmaktadır.
İsa Bey Camisi
İsa Bey Camisi, Artemis Tapınağı ile St. Jean Kilisesi arasında, Ayasuluk Tepesi’nin güneybatısında yer almaktadır. 1375 yılında Aydınoğlu İsa Bey tarafından yaptırılmıştır.
İsa Bey Camisi, Anadolu Beylikleri döneminde inşa edilmiş nadir görülen iki minareli camilerden biridir. Caminin doğu ve batı kapılarının üstünde yükselen iki minaresinden doğuda olanı tamamen yıkılmış ve günümüze tek bir minaresi ulaşmıştır.
TGA
Caminin batı cephesinde kullanılan mermerlerin çoğunluğu Artemis Tapınağı’ndan getirilmiştir. Caminin kitabeli ve süslemeli bir taç kapısı vardır. Taç kapının güneyinde bulunan dört pencere ise birbirinden farklı yapıları ve süslemeleriyle dikkat çekicidir.
Kaynaklar:
İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü web sitesi. “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı, Selçuk.”
T.C. Selçuk Kaymakamlığı web sitesi. “İsabey Camii.”
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü web sitesi. “Ayasuluk-St.Jean Örenyeri.”
Cumhuriyetin Birinci Yüzyılında Anadolu’da Türk Dönemi Arkeoloji Çalışmaları, Ayasuluk Tepesi St. Jean Anıtı Kazısı ve Osmanlı Dönemi İzleri, Sinan MİMAROĞLU, Fırat BARANAYDIN,2023