Bir ibadet tarzıdır. Birlik ve beraberliği sağlama, barıştırma, yargılama ve yargı sonucunda ceza veya ödüllendirme şeklinde amaçlar taşıyan bir ibadet bütünüdür. Cem töreninde on iki imam zikredilir ve Hz. Muhammed'in miraç olayı anlatılır. Kırklar cemaati taklit edilir ve halka namazı kılınır. Ayn-i Cem'in önemli bölümlerinden biri de zakirin bağlama(saz) çalıp ilahiler okuduğu, deyiş ve nefeslerle yürüttüğü semahtır.
Cem'e başlamadan önce mürşit veya pir tarafından toplanan cemaatin içinden oniki görevi yerine getirecek hizmetliler seçilir. Bu hizmetliler, Pir yad Mürşit, rehber, gözcü, çerağcı (ışıkçı), zakir, süpürgeci, kurbancı, sakacı, semahçı, peyik (haberci), tarikçi ve kapıcıdır. Pir, Cem töreni başlar başlamaz, törene katılanlardan rızalık ister. Katılanların tamamının rızalık vermesiyle birlikte Cem Töreni başlar ve Pir, Cemi yönetir. Önce cemaat arasında bulunanların arasında küslük yada kavga varsa o konuşulur. Küsler barıştırılır, küslüğün nedenleri üzerinde konuşulur; haklı haksız ayırt edilir.
Herhangi bir suç ya da kabahat işlemiş olanlar varsa Cem de yargılanır. Suçlu kabul edilen kişiye en hafifinden en ağırına kadar çeşitli cezalar verilebilir. Bu sıra cemdekiler, "Pir cömerttir" diye verilen cezanın düşürülmesine yönelik bir yalvarma ritüeli gerçekleştirir. Bu ritüel karşısında Pir, verdiği cezayı ya kaldırır ya da daha hafif bir ceza verir. En ağır ceza, düşkün ilan edilmektir. Yalan söyleme, hırsızlık, zina ve cinayet en ağır ceza olan düşkünlüğü gerektirir. Düşkün ilan edilen kişi, dışlanır cem törenlerine alınmaz.
Cem esnasında zakirlik görevi Pir'e düşer. Pir sazı ile deyişler ve ozanlardan nefesler söyler. Pir söylerken cemaat can kulağı ile dinler. Gözcü, cemin kurallarına aykırı hareket edenleri Pir'e söyler. Törenin sonunda kurallara aykırı davrananlar yargılanıp değişik cezalara çarptırılır. On iki imamların, Allah- Muhammed-Ali üçlemesinin adları geçtikçe gözyaşı dökülür. Sakinin su ve dem dağıttığı cemde getirilen niyazlar öpülüp başa konularak kabul edilir ve yemekler yenir. Musahip olacaklar için gülbenk denilen dualar yapılarak semah sona erdirilir. Nihayet pirin verdiği bir dua ile tören son bulur. Pir'in Ceme başlarken verdiği dua da, "himmet eyleyin" diye başlar ve "himmet haktan" cevabıyla birlikte devam eder.
Cem törenleri genellikle sonbahar ve kış aylarında yapılır. Hızır orucunun tutulduğu Muharrem (Şubat) ayında da yapılabilmektedir. Cemi yapacak Piri'n yeri, genelde giriş kapısının karşısında olur. Böylece törene katılanların dua almaları rahatlık içinde gerçekleşmiş olur. Dua alacakların içinde ailenin büyüğü sağ başa, diğerleri de yaş sırasına göre onun soluna dizilirler. Ceme gelenler beraberinde niyaz getirirler. Dua bittikten sonra görevliler niyazları alır, çırayı, diğer çıraların yanına götürür. Cem'de kadın erkek, büyük küçük ayrımı yapılmaz. Çocuklar Cem'i önde izlerler.