Van müzesinin ilk temelini, 1932 yılında yapılan bir depo binası oluşturmuştur.
Depodaki kültür varlıklarının sayısı çoğalınca bu kez 1945 yılında Van Müze Memurluğu oluşturulmuştur. Satın alma ya da arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkarılan eserlerin daha iyi korunup teşhir edilmesi içinse 1972 yılında Van Müze Müdürlüğü kurulmuştur.
Binanın yetersiz olması üzerine modern müzecilik anlayışı ile 13 bin metrekarelik bir alana yeni bir müze binası inşa edilmiş ve 2019 yılında ziyarete açılmıştır. Yeni müze binasında 23 sergi holü bulunmaktadır.
Müzede; Urartular, Roma, Bizans, Selçuklu, Akkoyunlu ve Karakoyunlu ile Osmanlı dönemlerine ait eserler, sikkeler ve Van halk kültürüne ışık tutan etnografik eserler ziyaretçilerini beklemektedir.
Urartu Dönemi Bilezik ve Pazubentler
Bilezikler ile pazubentler Urartu takıları içerisinde benzer özellikleriyle dikkat çekerler. Bilezikler genelde uçları açık elips veya uçları üst üste giydirilmiş formdadır. Pazubentlerin ise hem üst üste giydirilmiş hem de spiral formları bulunmaktadır.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Bilezik ve pazubentler tunç, altın ve gümüşten üretilmiştir. Altın kaplamalı örneklerinin yanı sıra boncuk dizilerinden oluşturulmuş bilezikler de ele geçmiştir. Urartu öncesinde bilezik kullanma geleneği Erken Demir Çağı’na kadar uzanmaktadır. Van/Karagündüz örneklerinde olduğu gibi demirden üretilen bilezikler yuvarlak ve yassı kesitlidir. Urartulu ustalar bu geleneği hem biçimsel olarak hem de bileziklerin uçlarına çeşitli figürler yerleştirerek zenginleştirmiştir.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Urartuların görsel sanatlarında sadece kadın ve erkeklerin değil aynı zamanda tanrı, tanrıça ve mitolojik yaratıkların kol ve bileklerin de pazubentler ile bilezikler rahatlıkla görülmektedir. Urartu nekropollerinde yapılan kazılarda, bazıları iskelet üzerinde olmak üzere çok sayıda bilezik ve az sayıda da olsa pazubent ele geçmiştir. Urartularda, bilezikler gibi pazubentler de hem erkekler hem de kadınlar tarafından kullanmıştır.
Adak Levhası
Urartu adak levhalarının büyük çoğunluğu, Van ili, Gürpınar ilçesi, Giyimli köyünde bulunmuştur. Kutsal mekânlara madeni adak levhaları bırakılması, Yakın Doğu’da Urartularla başlamış bir gelenektir. Urartu halk inanışlarını yansıtan levhalar üzerinde dinsel ve büyüsel konuların yanında cepheden işlenmiş insan yüzleri de bulunmaktadır.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Urartu coğrafyasında sıklıkla rastlanan ve olasılıkla kemer parçalarının yeniden işlenmesi ile oluşturulduğu anlaşılan tunç adak levhaları üzerinde, çoğunlukla tanrı tasvirleri yer alır. Söz konusu tasvirlerde tanrı betimi genellikle standarttır. Bir hayvan üzerinde ayakta durur pozisyonda yer alan tanrı, elinde genellikle silah tutar, ayrıca bir yayı da bulunur. Diğer elini ise dirsekten kırarak hafifçe öne doğru uzatmıştır. Kısa etek üzerine bileklere kadar uzanan bir tunik giyer ve elbise kenarları püsküllü veya işlemelidir. Ayrıca elbisenin desenli bir kumaştan yapıldığı görülür. Tanrının daima boynuzlu bir başlığı vardır. Bir adak levhası işlendiği konu bakımından dikkat çekicidir. Bu adak levhası üzerindeki tanrı betiminin karşısında, ellerini yukarı kaldırmış, dua eder pozisyonda bir kadın figürü işlenmiştir. Benzer örneklerde olduğu gibi uzunca geometrik desenli bir tunik giymiş olan kadının başı, yatay desenli ve bel altına kadar inen bir başka örtüyle kapatılmıştır. Kadının önünde yer alan keçi, olasılıkla kurban edilen hayvanı betimlemektedir.
Küpeler
Urartu takıları arasında biçim ve bezeme bakımından kendini belli eden küpeler tunç, altın, gümüş ve kurşundan yapılmıştır. Küpeler genelde basit halka, hilal ve sandal formludur veya bu tiplere tutturulan sarkaçlardan oluşturulmuştur.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Çavuştepe, Karmir Blur, Kayalıdere, Giriktepe Sarayı, Giyimli (Hırkanis), Van/Altıntepe Nekropolü, Van/Kalecik Nekropolü gibi Urartu merkezlerinde çok çeşitli tipte küpeler ele geçmiştir.
Aynı zamanda Urartu betimleme sanatında da küpelerin özenle vurgulandığı Adilcevaz Kabartması, Doğubayazıt Mezar Kabartması, Urartu metal kemerleri ile Giyimli (Hırkanis) adak levhalarında görülmektedir. Küpeler hem kadınlar hem de erkekler tarafından kullanılmıştır. Ayanis ve Çavuştepe kazılarında ortaya çıkartılan kadın iskeletlerinin kulak hizalarında, kırka yakın altın, gümüş ve tunçtan yapılmış küpe bulunması, küpelerin kadınlar tarafından daha çok kullanıldığını düşündürmektedir.
Çivi Yazılı Boncuk
2,4 cm çapında olan boncuk üzerinde üç satır çivi yazısı bulunmaktadır.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Yazıtta Urartu Kralı 1.Argişti’nin (MÖ 786-764) Eriahi ülkesine yaptığı askeri seferden getirdiği taşı, Baş Tanrı Haldi’nin eşi Tanrıça Aurabaini’ye armağan ettiği belirtilmektedir.
Urartu Aslanı
Urartu Aslanı Heykelciği (MÖ 810-780 Kral Minua dönemi) dökme tekniği ile bronz malzemeden yapılmış olan bu heykelcik kükreyen aslan şeklindedir.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Ağrı ilinin Patnos ilçesindeki Aznavur Tepe'de 1960 yılında defineciler tarafından yapılan kaçak kazıda ele geçirilmiştir. Türkiye'den yasa dışı yollar ile yurtdışına kaçırılan ve günümüzde İsrail Jerusalem Müzesi'nde sergilenen üç ayaklı şamdanın bir parçasıdır. Bahse konu şamdanın üç ayağından biri üzerinde olması gereken bu heykelcik ise Van Müzesi'nde sergilenmektedir.
Hakkari Stelleri
Steller, Hakkari kent merkezinde bulunan Mir Kalesi’nin kuzeydoğu eteklerinde 1998 yılında bir rastlantı sonucu bulunmuşlardır. Toplam 13 adet olan stellerden 11 tanesinde erkek ve 2 tanesinde ise kadın figürler betimlenmiştir.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Kireçtaşından olan stellerde muhtemelen yerel beyler ve eşleri tasvir edilmiştir. Erken Demir Çağına tarihlenen steller kabartma, oyma ve kazıma-çizgi olmak üzere farklı tekniklerde, farklı zamanlarda ve farklı ustalar tarafında yapılmışlardır.
Fotoğraf: Van Müze Müdürlüğü
Figürler yerel başlıkları ve karakterlerini yansıtan savaş malzemeleri ile betimlenmişlerdir. Ayrıca yaşam alanlarını yansıtan çadır ve yaban hayvanları da tasvir edilmiştir.