Bir varmiş, bir yoħmuş... Evvel zaman içinde, ħelbür saman içinde, develer tellal iken, pireler berber iken; men anamın beşigıni tıngır mıngı sallar iken...

Şimdi size tülkinen Henife Baci'nın masalıni annatacam. Bir zamannar bi köyde Henife Baci diye bi ıħdiyar gari varmiş. Gendi ħalında, kimsesiz, zevalli bi gadınmiş. Köyliler buni çoħ severmiş. Her sene bu köyde yaylaya gidilirmiş. Giderken, Henife Baci'yi da götörörlermiş. Bu sene de yaz gelmiş, yaylaya çıħmişlar. Yaylada ot çoħ, su çoħ, heyvannar yiyi, içi besleni. Tereyaği yapilar, petekler var, bal tutilar. O yazi ele yaylada çalışaraħ geçırıler. Henife Baci'nın da bi gaç tene geçisi, goyoni varmiş. Onnardan birez gendine göre tereyaği tutmiş, bi iki petekden birez bal tutmiş.

Derken güz gelmiş. Bunnar yüklenıp köye dönecaħlar; arabalarıni yüklemişler. Henife Baci'nın da bi eşegi varmiş. Yüklerıni eşegine yüklemiş, köylilerin arħasınnan yavaş yavaş gelımiş. Bi daşın yanından geçerken,  Henife Baci su dökmaħ ıħdiyaci duymiş. Eşegıni durdurmiş, daşın arħasında otormiş. Demek ki buni da bi gurnaz tülki takib edımiş. Bili ki kimsesizdır, fikere bi gadındır, saħabi yoħdor. Gidi bunun küplerıni yendıri aşağiya, tereyağıni yiyi, içine çitisıni, pitisıni yapi. Sora bali yiyi, içine işiyi, tekrar goyi yerine; heç ellememiş gibi çıħi, gidi.

Henife Baci işıni göri, geli eşeginın başıni tuti, yavaş yavaş gidi köye. O aħşam çoħ yorgondor. Küpleri yendıri, goyi salona, dinneni, yati. Sabahleyin gaħi diyi ki: "Men baħım tereyağınnan balım necedır? Bi iki loħma yiyim."  Henife Baci küpün ağzıni açi, baħi ne! Pis bi goħi düşmiş içine, pislıħ var içinde. Allah Allah! Bu nerden geldi?" diyi. Gadın şaşıri. Öbörsönön ağzıni açi, baħi işek... "Vay buni menım başıma kim etdi?" diyi. Düşüni daşıni, bi türli aħlına bi fikir gelmiyi. Sora bi baħi, gapisının önönde bi dibek daşi varmiş; bu dibek daşının üsdüne bi tülki geldi, otordi. Diyi: "Henife Baci, Henife Baci! Yağın yedım, balın yedin, içine çitımi pitımi etdım, verdım elan." Vayyy! Demaħ menım başıma bu tülki bele oyon oynadi. Tülki senın alacağın olson. Allah mennen sana böyökdör." Tülki her gün bele geli, bu gadının bele hem yağıni yiyıp, hem balıni yiyıp, hem de gadınçağızi gızdıri. Diyi: "Sen dur tülki, men de senın başan bi oyon oyniyim, sen de gör." Gaħi gidi, köyön içine düşi. Onnan bunnan birez gara sakiz getiri, dibek daşının üsdüne goyi. Güneş vuri, o gara sakiz eriyi. Tülkinın ħabari yoħ tabi. Tülki geli, daşın üsdünde otori. Otori, gine bağıri: "Henife Baci, Henife Baci! Yağın yedım, balın yedım; içine çitımi pitımi etdım, verdım elan." "Tamam, sen bi dur!.." Gidi köpekleri çağıri, diyi: "Hella hella!.. Bu tülkiyi tutun!"

Valla tülki yapışmiş gara sakiza. O yana döni, bu yana döni, bi türli özöni gurtaramiyi. ħiznan gaħarken guyruği gopi. Tülki gaçi gidi, guyruği gali. Henife Baci diyi: "De get, men de senın başan oyon etdım." Ali guyruği, getiri eve. Getiri o temiz gara sakizlari yıħiyi, boncoħ tiki, zil tiki, taħi, süsliyi püsliyi, asi pencerenın önöne. Tülki gidi geli, boynoni büki, guyruğuna baħi. Yalvari, yaħari: "Henife Baci, men etdım sen etme; guyruğumi ver. Men gidemiyem tülkilerin içine. Üsdüme güliler." "Vallah ölsem vermenem. Yağımi, balımi getirmesen vermenem."

Tülki gidi geli, Henife Baci'nın yaziği geli: "Neyse, baldan, yağdan vaz geçdım; get mana iki parħaç böyök yoğor getir, ved ola men senın guyruğun verim" diyi. Tülki: "Peki" diyi. O yana gidi, bu yana gidi, bi baħi bi guri yoncanın içinde üç dört tene goyon otliyilar. Goyonnara yalvari, diyi: "Goyon, goyon!.. Nolor gurban olom, mana birez süt verin, yoğor verin Henife Baci'ya götöröm, belki menım guyruğumi versin." Goyonnar diyiler: "Tülki, bu guri tarlada biz ne yiyecaħ, ne veraħ? Get bize ot getir, oti yiyaħ, sana süt veraħ." Tülki gidi. Güz zamanidır, yoncada ne ot var, ne bişi. Gurumiş galmiş her teref. Gidi otori tarlanın başında, yoncaya diyi: "Yonca, yonca!.. Nolor mana birez ot ver, men götöröm verim goyon yesin; süt versin, edım yoğor, verim Henife Baci'ya. Belki menım guyruğumi versin." Yonca diyi: "Vala biz şimdi sana veremenıħ. Get birez su getir, bizi sula ki biz yeşeraħ, onnan sora sana ot veraħ sana; sen de götör ver goyona, sana süt versin." Tülki o yana gaçi, bu yana gaçi; savuħdur, dereler donmiş, sular aħmiyi. Öz özöne diyi: "Men nerden getirim?"

Gaçi gidi mehlenın çocoħlarına diyi: "Ayşe, Fatma, Memo!.. Gelin bu buzun üsdünde oynayin, buz girilsın; belki su aħa, gide yoncaya, yonca yeşere, men de biçim götöröm goyona, goyon yesin süt versin; edım yoğort, götöröm verim Henife Baciya; belki menım guyruğumi vere." Çocoħlar diyi: "Vallah bizim eyağımız yalneyaħdır. Get bize eyaħgabi getir, eyaħgabiyi geyaħ, sana veraħ." Tülki gaħi gidi papuçciya. Papuçciya yalvari: "Nolor, iki üç çift eyaħgabi ver mana. Götöröm verim çocoħlara, geysinner o buzun üsdünde oynasinnar; belki buz girila, su aħa gide yoncaya, yonca yeşere, ot vere. Oti verim goyona, goyon yesin süt versin; süti edım yoğort, verim Henife Baci'ya, belki menım guyruğumi versin." "Peki ne paran var, ne pulun var? Men papucumi nasıl verim sana? Get, bi sepet doli yumurta getir." Tülki gidi tavuħların yanına, tavuħlara yalvari: "Tavuħlar, gurban olom, birez yumurta verin. Götöröm verim papuçciya, belki bi gaç çüt papuç vere, götöröm verim çocoħlar oynasinnar buz üsdünde, buz girilsın, su ahsın, getsın o yonca yeşersin; verim goyonnar yesinler, süt versinner, edım yoğort verim Henife Baci'ya, menım guyruğumi versin." Tavuħlar diyıp: "Vallahi biz ne yiyaħ? Get bize bi tencere buğda getir; Biz yiyaħ sana veraħ." Tülki gaça gaça gidi, baħi bi tarlada harman ediler. Bi teneke buli, doldori bugda, gaçiri getiri, töki tavuħların önöne. Tavuħlar yiyiler dosdoli; onnan sora yumurtliyilar. Sepeti doldori yumurta, ali götöri papuçciya, diyi: "Aha sana yumurta." O da diyi: "Al sana üç çift eyaħgabi." Ali getiri, çocoħlara veri. çocoħlar sevüniler. Buz üsdünde hopliyilar, hopliyilar, buz girili, su aħi. Su geli yoncaya, yonca içi, yemyeşil ot veri. Bu güzelce oti biçi, götöri goyona. Goyon oti yiyi, iki parħaç doli süt veri.

Tülki ali götöri Henife Baci'ya. Diyi: "Aha Henife Nene, al buni mayala, et yoğor, menım guyruğumi ver." "Hadi gine neyse, sana yazığım geldi." Guyruği güzelce bunun arħasına tiki. Guyruğunda da güzel güzel moncoħlar, ziller, pullar pırıl pırıl parliyi. Tülki şişe şişe, guyruğuni salliya salliya gidi ormana, tülkilerin içine. Tülkiler hepi toplanilar. "Vay ağa geldi, paşa geldi. Sen nerden geldin? Sen bu guyruği nerden buldun?" "Vallah sız isdiyisiz, size de yaparam eynisıni. Sırrıni size diyim. Diyiler: "Söle, ne olsa yaparıħ." "Peki, gelin. Bu köyön altında bi dere var. Sizi götöröm oraya, guyruħlarınızi goyon o derenın içine, donacaħ guyruħlarınız; sabah çıħanda işde bele olor. Ama bele sabaha geder savuħdan donsaz da, sudan çıħmiyacaħsiz." Tülkiler diyiler: "Tamam." Valah hepsi getiriler, yirmi, yirmi beş tene tülki var, giriler derenın içine, hepsi bele yan yana durilar. O da gidi uzaħda özöne bi yerde otori. Aħşam serindır, eyazdır tabi, su doni. Guyruħlar bütün birbirine yapuşi. O geder ki soğuħdur.

Sabaha garşi bizim tülki bağıri, köpekleri çağıri: "Hala, hala!.. Gelin bu tülkilere!" Köpekler bağırilar, çağırilar, hücum ediler. Canıni gurtaran tülki gaçi, guyruği gali, tülki gaçi, guyruği gali... Valla dere doli tülki guyruği. Onnan sora gidi neneyi çağıri: "Henife Baci, Henife Baci!..Ge baħ, ne geder sana guyruħ topladım."

Henife Baci gaça gaça geli; sevüne sevüne guyruħlari topliyi, götöri eve. Hepsıni açi, özöne güzel bi post yapi, seri sobanın yanına; gişin üsdünde sicaħ sicaħ otori. Tülki de ali guyruğuni gaçi, gidi. Ama öbür tülkilerin yanına gorħidan gidemez tabi, o da başga terefe gidi. Henife Baci da özöne yoğordoni yiyi, posdonon üsdünde otori. Yiyi, içi, muradına geçi.

Kaynak: Van Kültür ve Turizm Envanteri III, Halk Kültürü I, SAYFA:116