Tarih boyu birçok medeniyete ev sahipliği yapan Yozgat, zengin bir kültür yapısına sahiptir. Birçok medeniyet, bu topraklar üzerinde kurulmuş ve yıkılmıştır. Tüm bu medeniyetler Yozgat'a büyük bir kültürel miras kazandırmıştır. İlk Tunç Çağı'dan Selçuklu Dönemi'ne kadar tüm kültürel dönemlerin tabakalandığı Alişar, özellikle Hitit kültürünün önemli merkezlerinden biridir. Yöre; Pers, Helen, Roma, Bizans kültürlerinden etkilenmekle birlikte, Anadolulu köken kültürel yapının biçimlenmesinde başlıca etken olmuştur. Türklerin egemenliğinden sonra, eski kültürler Türk-İslam birleşiminde erimiştir.
Yozgat, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak Havzası'nda yer alır. Kuzeyde Tokat ve Çorum, doğuda Sivas, batıda Ankara, güneyde Kırşehir, Nevşehir ve Kayseri illeriyle çevrilidir. Dikkatle bakıldığında konuşmalarının, yaşam şekillerinin, düğün, bayram eğlencelerinin de birbirine yakın olduğu anlaşılır. "Türkü, Yozgat'ta doğar, Kırşehir'de oyun havası olur, Keskin'de durulur, lirizme bürünür." sözü de bu kültür yakınlığının etkisindendir. Öyle ki, bu yöreden alınan birçok türkünün Yozgat'a mı, Kırşehir'e mi, Kırıkkale'ye mi ait olduğu ayırt edilememiştir.
Yozgat'ta oldukça köklü bir halk şiiri geleneği bulunmaktadır. Bazı kaynaklar 19'uncu yüzyılın sonuna kadar halk şiiri geleneğinin canlı olduğunu, halk ozanlarının köy köy dolaşıp birbirleri ile sınandıklarını, muammalar asıp atışmalar düzenlediklerini belirtmektedir. Yöre, kimi zaman da Erzurumlu Emrah, Tokatlı Nuri, Pesendî, Ceyhunî gibi ünlü halk ozanlarının uğrak yeri olmuştur. Yozgatlı halk ozanları konusundaki bilgiler 19'uncu yüzyıla kadar uzanabilmesine karşın, kayıtların çeşitli nedenlerle yitmesi sonucu eldeki bilgiler yetersiz kalmaktadır. Âşık Necip, Yozgatlı Himmeti, Yozgatlı Karacoğlan, Âşık Kerem, Âşık Nâzî, Âşık Zeminî, Yozgatlı Seyri, Âşık Gülşanî, Âşık Gamlî, Hüznî, Zari, Sorgunlu Âşık Demlî, Âşık Niyazî, hakkında bilgi bulunan Yozgatlı halk ozanları arasındadır.
Sert iklim ve yaşam zorluğu, kalbi yumuşak ama mizacı sert görünen insanlar oluşturmuştur. Ağır başlı, mert, bir o kadar da duygulu bir halka sahiptir. Bu ağırlık ve lirizm folkloruna ve müziğine de yansımıştır. Yörede yaşam, üretim biçimi ve dinsel inançların da etkisiyle güçlü, köklü bir müzik ve oyun kültürü, zengin bir dağarcığı oluşmuştur. Kış gecelerinde düzenlenen muhabbetlerin, sıra gezmelerinin baş öğesi müziktir.
Bahar başlarında, Nevruz'da, Hıdrellez'de, sürmeli atışmaları yapılmaktadır. Zodik Ağzı, Habibe Ağzı, Sorgun Ağzı, Akdağ Ağzı, Çorum Ağzı, Kayseri Ağzı, Yeni Yozgat Sürmelisi ve bunun çeşitlemeleri söylenmektedir. Yörede "Sürmeli"yi bilmeyen, sanatçı sayılmaz.
Merkezin özgün tavrına karşılık, komşu illere yakın köy ve kasabalarda bu illerle benzerlikler gözlenmektedir. Boğazlıyan dolayları Ürgüp, Nevşehir; Akdağmadeni'nin Sivas'a yakın köylerinde âşıklamalar ve Sivas Halayları; Tokat'a yakın yerlerde Sağmalar; batı kesiminde ise Keskin, Kırıkkale ve Kırşehir ile etkileşimler görülmektedir. Geçmişte adı Bozok olan yörede; Bozlak, Avşar Ağzı, Zeybek, Misket, Bülbül; Karacaoğlan'dan, Kerem'den, Sümmanî'den Deyişler, İnledi Dağlar, Nazi'den Koşmalar, Durnalar, Dahdiri Havaları, erkek kadın halayları, Şıngılım (kırık hava), Kesik Kerem, Evvel Bahar, Yüce Dağ, Türkmeni, İmmahan, Gelin Halayı, Gelin Ağlatma, Gelin Bindirme, içeri havalan, kına havaları, cirit-güreş havaları, deyişler, semahlar (en yaygın semahı "Bozok Semahı" da denilen Kırklar Semahı'dır.), sinsin, kaval havaları, davul-zurna havaları yaygın biçimde çalınıp söylenmekte ve oynanmaktadır.
Uzun hava bölgesi olan Yozgat'ta bozlak türünde uzun havalar, Yahyalı Kerem, Misket, Bozlak, Garip, Kerem, Kalenderi, Yanık Kerem, Kandilli Kerem dizilerinde kırık hava ve deyişler de yaygındır. Küçük değerlerdeki notalarla yöre tavrına uygun hançere nağmeleri oldukça önemlidir. Genellikle inici bir seyir izleyen ezgilerin ritim yapısında 2- 3- 4 zamanlı ana usullerle bunların üçerli biçimleri yaygın olmakla birlikte, deyişlerde 7, zeybek ve karşılamalarda 9, Köroğlu havalarında ise 5 zamanlı örnekler de yer almaktadır.
Türk Halk Müziğinin duayeni olan Nida Tüfekçi, Yozgat Tavrını TRT'ye taşımıştır. "Sürmeli" denilen yöre tavrını oluşturan bu içli-lirik türküler, insanın yüreğini sızlatır. Bu tavır (Sürmeli-Yozgat Tavrı) duygulu, bir o kadarda icrası zor bir tavırdır. Nida Hoca'nın ilk defa radyoda çalıp okuduğunda radyoda ki sanatçıların; "Yozgat'ta böyle bir tavır yok, bu olsa olsa Nida tavrıdır." demelerine, Nida Hoca karşı çıkarak; "Ben bu tavrı babam Hamdi Tüfekçi'den öğrendim ve geliştirdim. Eğer babama yetişemeseydim, bugün bu tavır yok olacaktı." diyerek cevap vermiştir. Teknik olarak icrası çok zor olan bu tavırda, uzun taramalar vardır. Altmış dörtlük notalar çoğunluktadır. Gözün zor okuduğu bu altmış dörtlük notalar, tezenenin taranmasıyla çalınır. Bu taramalara "Tiril" de denir. Tarama yapılırken de bir alttaki ana nota kıstırılarak çarptırmalar yapılır. Bağlamayı çalan kişinin bileğinin çok yumuşak ve seri olması gerekir. Bu Tiriller, sadece çalan kişi için değil, okuyan kişi için de çok zordur. Güçlü bir hançereye ve eğitilmiş bir gırtlağa ihtiyaç vardır.
Halay bölgesinde yer alan Yozgat, halk oyunları yönünden de zengin illerimizden biridir. Çoğunlukla bağlama, tef, davul-zurna eşliğinde oynanan halaylar, kadın-erkek ve sözlü-sözsüz olarak gruplanabilmekte ve iki bölümlü olan halay ezgilerinde bölümlerin adlandırmaları "ağıtlama ve hotlatması-hatlatması", "yanlama ve yeldirmesi", "kol oyunu ve yeldirmesi" gibi farklı şekillerde olabilmektedir. Yozgat, halay bölgesinde olmasına karşın, karşılamalar, kaşık oyunları, çiftetelli gibi tek oyunları ile de tanınmaktadır. Bağlama, divan, cura, tambura, ağaçtan yapılan kemane, zurna, çeşitli boylarda dilli ve dilsiz kavallar, davul, tef, kaşık, zil, özellikle çocukların çaldığı söğütten yapılan sipsiyi andıran ve "nay düdük" ya da "ada düdüğü" olarak adlandırılan nefesli saz ve gürgenden yapılan gövdesi kalın dilli düdükler yörede yaygın olarak kullanılan halk çalgılarıdır.