Cepheler ve Muharebeler

Doğu Anadolu Cephesi

Rusya’da çıkan 1917 Bolşevik İhtilâli, Doğu Anadolu’daki Rus kuvvetlerinin çözülmesine yol açmıştı. XV. Kolordu komutanlığına tayin olunan Kâzım Karabekir, öncelikle bölgenin müdafaası için bazı tedbirler aldı. Bu tedbirler arasında; Pontus tehlikesini bertaraf etmek üzere III. Tümen’in Trabzon bölgesine kaydırılması, Ermeniler’e karşı IX. Tümen Erzurum’a, XII. Tümen Hasankale’ye, XI. Tümen Van’da görevlendirilmesi, Diyarbakır’da bulunan XIII. Kolordu ile müşterek hareket edilerek Doğu’da Kürt Teali ve Terakkî Cemiyeti’nin faaliyetlerinin önlenmesi, Kars, Ardahan, Batum bölgelerindeki Kuvay-ı Milliye teşkilâtlarına her türlü yardımın sağlanmasını sayabiliriz.

Kâzım Karabekir Paşa bu tedbirleri aldıktan sonra TBMM Hükümeti’ne müracaat ederek (26 Nisan 1920), Denikin ordularının Bolşevikler önünde yenildiğini ve onu takip eden Bolşevik ordularının bu üç şehrimize (Kars, Ardahan, Batum) girmeleri hâlinde geri almanın mümkün olamayacağını, bu bakımdan harekâta başlanılması gerektiğini, harekât için emir verilmesini istedi. 7 Haziran 1920’de Erzurum, Erzincan ve Van bölgesinde seferberlik ilân edildi. Karabekir Paşa 19 Haziran’da karargâhını Hasankale’ye naklettikten sonra harekete geçerek Allahuekber-Oltu hattını kolayca aldı ve Soğanlı Dağları’nın bütün önemli geçitlerini tuttu. 20 Eylül’de istediği müsaade TBMM Hükümeti’nden verilince 28 Eylül’de bütün cephelere taarruza geçen Karabekir Paşa 29 Eylül’de Sarıkamış’a girdi. Türk taarruzunu beklemeyen Ermeniler, Tuzluca-Bayburt-Nevoselim hattına çekilmişlerdi. 24 Ekim günü Ermeniler’in topçu ateşiyle başlayan saldırısı bertaraf edildikten sonra Türk ordusu 28 Ekim’de Kars harekâtına başladı. 30 Ekim’de Türk kuvvetleri Kars’ı tekrar anavatan topraklarına kattıktan sonra süratle Gümrü üzerine yürüyerek 6 Kasım’da Gümrü’yü de ele geçirdi. Nihayet 2/3 Aralık 1920 tarihinde büyük Ermenistan hülyasını mezara gömen, Kars, Ardahan ve Tuzluca (Kulp) illerini sınırlarımıza katan Gümrü Sulh Antlaşması imzalandı. Buna göre:

Ancak imzadan bir gün sonra Bolşevikler Ermenistan’a girdiler. Yeni idare bu antlaşmayı kabul etmedi. Doğu sınırı Ruslar’la yapılan 16 Mart 1921 Moskova ve 13 Ekim 1921 Kars antlaşmalarıyla kesinlik kazandı. Gümrü antlaşması ise daha sonraki bu Türk-Rus antlaşmalarına temel oldu.

Metnin tümüne "Cepheler ve Muharebeler" isimli dokümandan ulaşılabilir.