Muhtar Türk Cumhuriyetleri

Doğu Türkistan Cumhuriyeti

Doğusunda Moğolistan ve Çin, batısında Kazakistan ve Kırgızistan, kuzeyinde Rusya, güneyinde Hindistan ve Tibet’le çevrilmiş olan Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı muhtar bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 1.828.418 km2’dir.

1990 yılındaki bir araştırmaya 30 milyon Türk yaşamaktadır. En eski Türk yurdu olan Doğu Türkistan, 1876 Çin istilâsından sonra Çinlileştirmek istenmekte ve bu uygulamaya karşı direnen milyonlarca Türk’ün kanı dökülmektedir.

Başkenti Urumçi olan Doğu Türkistan’ın yeraltı ve yer üstü zenginlikleri Çinliler tarafından sömürülmektedir. Petrol zenginliği başta olmak üzere altın, gümüş, uranyum, bakır, kömür gibi birçok kıymetli madenler bulunmaktadır.

Bugün Doğu Türkistan bağımsızlık hareketine karşı, Çin tarafından acımasızca yargısız infazlar, işkenceler, organ nakilleri, zorunlu doğum yasağı ve zorunlu kürtaj, ekonomik talan, eğitim ve kültürün kısıtlanması, dinî ihtiyaçların kısıtlanması uygulanmakta, nükleer denemelerin Doğu Türkistan’da yapılmasına devam edilmektedir.

Hun, Gök-Türk, Uygur, Kensu-Uygur, Edikut-Uygur, Karahanlılar, Uygur Hanlıkları idaresinde yaşayan Doğu Türkistan iki kez Çin istilasına uğramış ve 1876 yılında Çin idaresine girmiştir.

1894 yılında Çinliler tarafından “Yeni Kazanılmış Toprak” anlamında “Snkiang-Sincan” olarak adı değiştirilmiştir.

XX. asırda birçok isyanlarla bağımsızlık mücadelesi veren Doğu Türkistan 12 Kasım 1933 ve 7 Kasım 1944 yılında iki kez bağımsızlığını ilân etmiş, ancak Çinliler’in acımasızca katline maruz kalmıştır. 1955 yılında özerk bölge olarak idarî statüsü belirlenen Doğu Türkistan, Asya’nın kalbi “Pivot of Asia” olarak nitelendirilmektedir.

Çinliler’in Türkler üzerinde uyguladıkları baskı sonucu, son 30 yılın en büyük isyanı 2 Şubat 1997 günü patlak vermiş, Kadir Gecesi Gulca şehrinde bir camide Kur’an okuyan kadınların Çin milislerince dövülmesi ve üçünün işkence ile öldürülmesi neticesinde olaylar başlamıştır.

45 yıldır bağımsızlık ve özgürlük yanlısı yeraltı faaliyet gösteren “Doğu Türkistan Halk Partisi” ile “Doğu Türkistan İslâm Partisi” mensupları devreye girerek, Kızıl Çin askerlerinin saldırılarına karşı koymaya başlamışlar, olaylar ayaklanmaya dönüşmüş, sonuçta 5.000’e yakın Doğu Türkistanlı Tutuklanmış, 162 kişi idam edilmiştir.

Kaynak:

Adıbelli, Barış; Doğu Türkistan, IQ Kültür-Sanat-Yayıncılık, İstanbul 2008, s. 192.

Bainbridge, Margaret; Dünyada Türkler, Çev. Mehmet Harmancı, Say Yayınları, İstanbul 1995, s. 338 + 1 Harita.

Buğra, Mehmet Emin; Şarkî Türkistan Tarihi, Der. Fatma Buğra, Ankara 1987, s. XXXII + 664.

Buğra, Mehmet Emin; Tibet Ve Doğu Türkistan Hakkında Bilinmeyen Siyasî Konular, Ankara 1960, s. 100.

Devlet, Nadir; Çağdaş Türk Dünyası, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1989, s. X + 328.

Forbes, Andrew D. W.; Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri (Doğu Türkistan’ın 1911-1949 Arası Siyasî Tarihi, Çev. Enver Can, Doğu Türkistan Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, s. 510 + 24.

Huang Chen Tzong; Çin Rus Münasebetleri Bakımından Doğu Türkistan (1881-1911), Ankara 1975, s. X + 244.

Kurban, İklil; Şarkî Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949), AKDTYK-TTK, Ankara 1992, s. XII + 114 + 14 Fotoğraf Ve Belge.

Orkun, Hüseyin Namık; Yeryüzünde Türkler, Çınaraltı Yayınları, İstanbul 1944, s. 112.

Özdağ, Muzaffer; Türk Dünyası Ve Doğu Türkistan Jeopolitiği Üzerine, Doğu Türkistan Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s. 336.

Özkan, Nevzat; Türk Dünyası, Nüfus, Sosyal Yapı, Dil, Edebiyat, Geçit Yayınları, Kayseri 1997, s. VIII + 416.

Tarım, Hamidullah; Doğu Türkistan Tarihi, İstanbul 1983, s. 376.

Türk Dünyası El Kitabı, TKAE, Ankara 1976, s. VIII + 1452 + 1 Harita.

Metnin tümüne "Muhtar Türk Cumhuriyeti" isimli dokümandan ulaşılabilir.