Romantizm ve Oryantalizmin Yansımaları
Türk resim sanatının ortaya çıkması ve gelişmesi doğrudan Saray’ın isteği ve teşvikiyle gerçekleşir. Osmanlı Sarayına elçilikler aracılığıyla gelen yabancı sanatçıların sayısal artışının başlaması III. Ahmet dönemine işaretlenebilir (Cezar. 1971, s.72). Bu yıllarda, Avrupa’dan gelen birçok sanatçının, istanbul görünümlerini içeren, çok sayıda gravür ürettiği bilinmektedir (bk, Aslan, 1992).
III. Selim döneminde, 1793’te, Hasköy’de Humbarahane’nin yerine Mühendishane-i Berri Hümayun açılır. Bu okulda, arazi tanımak amacıyla yapılan topografik resim eğitimi, yeteneği olan öğrencileri ortaya çıkarır. Mekteb-i Harbiye-i Şahane’nin 1834 yılında açılışından bir yıl sonra, 1835’te öğretim programları arasına resim dersleri de konulur. 1851’de, Mekteb-i Fünun-u idadiye adıyla Kuleli Askeri Lisesi gibi okullarda ve I. Abdülmecit döneminde açılan Hendese-i Mülkiye’nin (1859), Abdülaziz döneminde açılan istanbul Galatasaray Sultanisi’nin (1868), 1861 yılında açılan 1872 yılında yeniden yapılanan Darüşşafaka Lisesi’nin öğretim programında resim dersleri yer alır.
Askeri okulların açılmalarıyla yetişmeye başlayan genç ressamlar, manzara resimlerine öncelik ve önem verirler. Mühendishane ve Harbiye çıkışlı asker ressamların üslupları ortak bir duyarlığın izlerini taşır. Aynı zaman dilimi içinde yaşayan ve aynı öğretim evrelerinden geçen bu ressam grubu içinden bazılarının daha gelişmiş bir resimsel anlatıma ulaşmaları, aralarından bazılarının seçilerek Avrupa’ya öğrenime gönderilmeleri nedeniyle oluşur. Asker ressamlar genellikle saray bahçelerinin görünümleri va istanbul manzaralarını resimlerler. Böylece Türk resim sanatının manzara resimleri ile başlamış olur. Asker ve Darüşşafakalı ressamların resimleriyle Romantizm manzara resmi duyarlığı, farklı boyutları ve Osmanlı yorumuyla 19. yüzyıl Türk resmine başat olur.
Doğum tarihi sırasına örneklersek; Nuri Paşa’nın (h.1255-1323/m.1839-1906) manzara resminin romantik dyarlığının örneklerini verir. ikinci sırayı alan, ancak Paris’e, öğrenime gönderilmesi nedeniyle farklı görünen Şeker Ahmet Paşa (1841-1907) 1855 yılında, Mekteb-i Tıbbiyeye kayıt olur (Boyar 1948, s.38). Bir yıl sonra, 1856’da, Mekteb-i Harbiyeye girer ve bu okulda resim öğretmeni yardımcılığı yapar (Arseven Tarihsiz, s.138). Saray’a sunulan resmi, Abdülaziz’in ilgisini çeker 1864 yılında Paris’e gönderilir. Burada, G. Boulanger ve J.L. Gérome atölyelerinde çalışır. 1867’de, Uluslararası Paris Fuar Sergisinde resimleri sergilenir. 1870’de Akademiden mezun olur ve Prix de Roma ödülü kazanarak üç yıl italya’da, Roma’da kalır . 27 Nisan 1873’te Osmanlı’nın ilk resim sergisini açar. 1 Temmuz 1875’te istanbul Darülfununda ikinci büyük karma sergiyi düzenler. (Tansuğ 1986, s.365). Şeker Ahmet Paşa’nın resimleri de, doğa görünümlerine doğulu bir felsefeyle yaklaşan Osmanlı ressamlarının ortak duyarlığının açık bir göstergesidir.
Süleyman Seyyid (1842-1913) de Harbiyeden mezun olur ve Sultan Abdülaziz tarafından 1862’de Paris’e Mekteb-i Osmanîye resim eğitimine gider (Cezar, 1995; 152). Alexandre Cabanel’in atölyesinde 1870 yılına kadar çalışır ve bu tarihte italya’ya gider. 1871 yılında istanbul’a döner (Boyar 1948, s.43). Osmanlı Ressamlarının ilk dönemlerinde benimsedikleri üslup özelliklerinin ortak değerlerini ilk zorlayan, natürmort resimlerinde ve doğa görünümlerinde öznel bir anlatım dili belirleyen sanatçı Süleyman Seyyid Bey olur.
Üslupsal değişimin en önemli atlımını Osman Hamdi Bey gerçekleştirecektir. Osman Hamdi Bey (1842-1910) 1860 yılında, hukuk öğrenimi için Paris’e gönderilir ve burada Jean-Léon Gérome ve Gustave Boulanger atölyelerinde çalışır(Edhem 1970, s.34). 1867 yılında Uluslararası Paris Fuarı Sergisine üç resimle katılır ve madalya ile ödüllendirilr (Cezar 1995, s.210). Osman Hamdi, Oryantalist (Orientalist) eğilimlere yönelecektir.
Doğunun gizemli yaşamına açılan ilk Oryantalist atılım ve hemen ardından da Romantizm esintileri Halife Abdülmecid’in resimleriyle sanatımıza katılır. Halife Abdülmecid çok figürü kompozisyonlarda Oryantalizmle ilişki kurarken Saray’da Beethoven, Sarayda Goethe, Atlar, Portreler ve manzaralarında Romantik duyarlık önem kazanır.
Batılı teknikler, Romantik manzara duyarlığı ve hatta Oryantalist eğilimler Türk resmine Şeker Ahmet Paşa, Süleyman Seyyit ve Osman Hamdi ile Halife Abdülmecid tarafından kazandırılırken, Hoca Ali Rıza gibi çağcılları olan ressamların hala imgesel doğa manzaralarının duyarlığını taşıyan resimler üretmeleri öğretim ve eğitim farklılıklarının önemini ortaya koyar.
Kaynak (Source):
Arseven, Celal Esat, “Menşeinden Bu Güne Türk Sanatı Tarihi”, C. III, F. II, s.126.
Boppe, Auguste, “XIII. Yüzyıl Boğaziçi Ressamları”, (Çev. Nevin Yücel Çelbiş), istanbul 1998.
Boyar, Pertev, “Türk Ressamları”, Ankara 1948.
Cezar, Mustafa, “Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi Bey”, İstanbul 1971.
Cezar, Mustafa, “Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 90. Yıl”, istanbul 1973.
Cezar, Mustafa, “Şeker Ahmet Paşa’nın Tertiplediği Resim Sergileri”, istanbul 1979.
Cezar, Mustafa, “Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi”, Paris 1995.
Çoker, Adnan, “Osman Hamdi ve Sanay-i Nefise Mektebi”, istanbul 1983.
Çoker, Adnan, “Fotoğraftan Resim ve Darüşşafakalı Ressamlar”, Yeni Boyut, Ocak 1983. s.4-12.
Edhem, Halil, (Çeviri: Gültekin Elibal), “Elvah-ı Nakşiye Koleksiyonu”, istanbul 1970.
Germaner, Semra, “Jean-Léon Géróme”, Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, Yıl:4, S. 30, Mart 1985, s. 15-17.
Germaner, Semra, “Jean-Léon Géróme ve Topkapı Sarayı”, Antika Dergisi/The Turkish Journal of Collectable Art, S. 36, Nisan 1988, s. 38-48.
Germaner, Semra. “Osmanlı imparatorluğu’nun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları”, Tarih ve Toplum, S. 95, Kasım 1991, s. 33-40.
Germaner, Semra, “Bir Karşılaştırma: Jean-Léon Géróme-Osman Hamdi”, P Sanat Kültür Antika, S. 1, Raffi Portakal Antikacılık Müzayede Organizasyon ve Danışmanlık Aş, Bahar 96, 1996, s. 24-33.
Germaner, Semra, “Batı Tarzı Resmin istanbul Yaşamına Katılışı ve Yer Aldığı Ortamlar”, 19. Yüzyıl istanbulunda Sanat Ortamı, (Habitat II’ye Hazırlık Sempozyumu 14-15 Mart 1996 Bildiriler), Sanat Tarihi Derneği Yayını, istanbul 1996, s.129-137.
Germaner, Semra-inankur Zeynep, “Oryantalistlerin istanbul’u”, istanbul 2002, s. 32.
Gören, Ahmet Kamil, “şişli Atölyesi, Viyana Sergisi ve Gerçekleştirilemeyen Berlin Sergisi/The şişli Studio, The Vienna Exhibition and the Proposed Berlin Exhibition”, Türkiyemiz, S. 78, Akbank Kültür Yayınları, Mayıs 1996, s. 50-59.
Gören, Ahmet Kamil, “Türk Sanatçıların Paris’teki Hocalarından: 2: Gustave Boulanger (1824-1888)”, Antik&Dekor, S. 35, istanbul, Haziran 1996, s. 102-103.
Gören, Ahmet Kamil, “Türk Sanatçıların Paris’teki Hocalarından 3: Fernand-Anne Piestre Cormon (1845-1924)”, Antik&Dekor, S. 36, 1996, s. 70-73.
Gören, Ahmet Kamil, “Türk Sanatçıların Paris’teki Hocalarından 4: Alexandre Cabanel (1823-1889)”, Antik&Dekor, S. 37, Kasım 1996, s. 56-60.
Gören, Ahmet Kamil, “Türk Sanatçıların Paris’teki Hocalarından 5: Jean-Paul Laurens (1838-1921)”, Antik&Dekor, S. 38, Aralık/Ocak 1996, s. 96-101.
Gören, Ahmet Kamil, “Tıbbiye’den Ayrılıp Harbiye’ye Geçen ve Buradan Mezun Olan Ressam şeker Ahmet Paşa (1841-1907) ve Sanatta Betimlemeye ilişkin Bir Değerlendirme”, Antik&Dekor, S. 39, şubat 1997, s. 84-92.
Gören, Ahmet Kamil, “Türk Resminde Primitifler ve Darüşşafakalı Ressamlar Sorunu”, Türkiyemiz, S. 81, Akbank Kültür Yayınları, Mayıs 1997, s. 28-41.
inankur, Zeynep, “19. Yüzyılın ikinci Yarısında istanbul’a Gelen Batılı Sanatçılar”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, 17-18 Aralık 1992, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, istanbul 1993, s. 75-82.
Ortaylı, ilber, “imparatorluğun En Uzun Yüzyılı”, Hil Yayınevi, İstanbul 1983.
Öner, Sema, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Saray Çevresinde Resim Sanatı”, Milli Saraylar, 1992, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, Ankara 1992, s. 58-77.
Öner, Sema, “Dolmabahçe Sarayı Resim Koleksiyonu’ndaki Yapıtlarıyla Halife Abdülmecid Efendi”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, 17-18 Aralık 1992, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993, s. 84-88.
Tansuğ, Sezer, “19. Yüzyıl Asker Ressamları, şeker Ahmet Paşa ve istanbul Resim ve Heykel Müzesi”, Sanat Çevresi, S. 11, istanbul Eylül 1979, s. 12-14.
Tansuğ, Sezer, “Resim Sanatımızda Ortaya Çıkan Yeni Bir Gerçek: 19. Yüzyıl Sonu Foto-
Yorumcuları”, Sanat Çevresi, S. 23, istanbul, Eylül 1980, s. 4-7.
Tansuğ, Sezer, “Çağdaş Türk Sanatı”, (1. basım.), Remzi Kitabevi, istanbul 1986.