Tarihin Tanıkları Tabyalar
Arapça ta'biye kelimesinden türetilen tabya, askeri bir terim olarak “hazırlık, donatma, yığma” anlamına gelmektedir.
Tabya, içerisinde değişik sayıda askeri kuvvetleri barındırmak için etrafı savunma mevzileri ile çevrilmiş; içerisinde kışla, cephanelik, eğitim ve toplanma yerleri ile hazır kıta mahalleri, depo ve cami binalarından oluşan taş, kagir, beton veya demirli betondan inşa edilmiş kapalı mevzilere verilen isimdir.
Eski Çağın sonları ile Orta Çağ döneminde büyük kalelerin yakınlarında küçük savunma kuleleri ve mevzilerinin yapılması ile var olmaya başlayan tabyaların asıl gelişimi Yeni Çağda olmuştur. Ateşli silahların vurma gücü artarken, orduların kuşatma yapabilme sürelerini uzatmak için silah, cephane ve erzak ihtiyaçlarının kısa sürede tamamlanabilmesi, savunma yapılan şehirlerde daha büyük oranda tahkimat yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle, özellikle sınırlarda bulunan yerlere tabyalar yapılmaya başlanmış ve savunma savaşlarında bu tabyalar askeri zaferlerin kazanılmasında önemli rol oynamıştır.
Atalarımızın şehadetinin nöbetini tutan, şanlı tarihimizin tanığı tabyalar, yeniden keşfedilmek için ziyaretçilerini bekliyor.
Rumeli Mecidiye Tabyası - Çanakkale
Rumeli Mecidiye Tabyasının II. Abdülhamit döneminde yapıldığı bilinmektedir.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
8 bonet (tabyayı oluşturan toprak altına inşa edilmiş odalar) ve 6 top yerinden oluşan tabyanın gerisinde karargâh vb. yapılara ait olduğu düşünülen temel izleri görülebilmektedir.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Seyit Onbaşı’nın adı ile özdeşleşen tabyanın girişinde yer alan anıt üzerindeki kitabede "18 Mart 1915 Boğaz Savaşında bu tabyada şehit olanlar Ispartalı Ali Çavuş, İvrindili İsmail Oğlu Mehmet, Mustafa Oğlu Süleyman ve 13 arkadaşı burada yatar" ifadeleri bulunmaktadır.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
{BENZERICERIK="Tarihin Tanıkları"}
Kanlı Tabya - Kars
19'uncu yüzyılda, Rus ordularının istilasına karşı Kars’ın savunulmasında önemli işlevlere sahip olan tabyalar, 1828'deki Rus saldırısının püskürtülmesi, 1855'teki Kars Zaferi'nin kazanılması ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında gerçekleştirilen savunmada önemli rol oynamıştır.
Fotoğraf: Yıldırım Öztürkkan
Kanlı Tabya binası 1803'te Padişah III. Selim Döneminde "Yeni Tabya" ismiyle yapılmış tabyalardandır. 1828 yılında, Rusların Kars’a yaptıkları saldırılar sırasında tabyadaki askerlerin tamamı şehit edildiği için tabyanın adı literatüre Kanlı Tabya olarak geçmiştir.
Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi’ne dönüştürülen Kanlı Tabya binası ülkemizdeki interaktif müzeler arasında yer almaktadır.
Fotoğraf: Yıldırım Öztürkkan
Hıdırlık Tabyası - Edirne
Edirne’de ilk istihkâm (savunma amacıyla arazi üzerinde yapılan her türlü yapı) inşaatlarına, 1829 yılındaki Rus işgali karşısında Divan-ı Hümayun tercümanı Hoca İshak Efendi’nin nezareti altında başlanmıştır. İnşa edilen bu yapılardan en önemlilerinden birisi I. Balkan Savaşı’nda da kullanılan Hıdırlık Tabyası’dır.
Fotoğraf: Edirne Müze Müdürlüğü
Hıdırlık Tabyası, yaklaşık 1800 metreyi bulan çevresi ile Edirne’deki en büyük tabyadır. Tabya, Nizamiye Ana Giriş Binası, Koğuş Binası, Topçu Odaları, Topçu Bataryaları (Top Mevzisi), Hendek ve Avlu’dan oluşmaktadır.
Fotoğraf: Edirne Müze Müdürlüğü
Ertuğrul Tabyası - Çanakkale
Seddülbahir köyünün batısında bulunan ve Çanakkale Boğazı’nın girişini koruyan tabyalardan birisi olan Ertuğrul Tabyası, Gözcü Baba Tepe’si üzerinde denize dönük olarak inşa edilmiştir.
Fotoğraf: Servet Uygun
II. Abdülhamit döneminde Asaf Paşa’nın çalışmaları sonucu yaptırılmıştır. İnşa kitabesi, muharebeler sırasında sökülmüş olup bugün kayıptır. Tabya 3 bonet ve aralarında bulunan 2 adet top platformundan oluşmuştur. 2 adet uzun namlulu top ile donatılmıştır. Toplardan sadece birisine ait parçalar, bugün tabyadaki yerinde bulunmaktır. Karargâh binasının bugünkü Yahya Çavuş Şehitliği’nin bulunduğu bölgede olduğu düşünülmektedir.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Tabya, 19-25 Şubat 1915 tarihlerinde yoğun bombardımana tutularak 18 Mart 1915 Deniz Muharebesi öncesi etkisiz hale getirilmiştir. 2006 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından toprağa gömülü hâlde iken restore edilerek ziyarete açılmıştır.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Paşa Tabyaları - Sinop
Sinop Yarımadası’nın güneydoğusunda olan Paşa Tabyaları, 19. yüzyılda Osmanlı-Rus savaşları sırasında denizden gelebilecek tehlikelere karşı tersanenin emniyetini sağlamak ve limanda bulunan gemileri korumak amacıyla yapılmıştır. Yarı ay şeklinde olan tabyalar 11 top yatağı, cephanelik ve mahzenlerden oluşmaktadır.
Fotoğraf: Murat Öcal
Arap Tabya - Kars
Sultan Abdülmecit döneminde 1848-1853 tarihleri arasında yaptırılan tabya, şehirdeki 46 tabyadan en büyük olanıdır. Doğudan gelebilecek Rus saldırılarına karşı Karadağ Tepesinin üzerinde geniş bir alana kurulan tabyanın etrafı derin savunma mevzileri ile çevrilmiştir. Mevzi içerisinde düzgün kesme bazalt taşından tabya giriş kapısı ve sur duvarları oluşturulmuş, buradan içeriye girişte ise dikdörtgen planlı büyük bir askeri kışla yapılmıştır. Karadağ tepesinin batısındaki askeri kışlanın arkasında bulunan ve doğu istikametine uzanan tabya içerisinde toprak altına gizlenmiş birbiri ile bağlantılı ve üzeri tonoz kemerli geniş koridorlardan oluşan depo ve mühimmat yerleri bulunmaktadır.
Fotoğraf: Yıldırım Öztürkkan
Tabya, 1855 Osmanlı-Rus savaşında Şam'dan gelen Arabistan ordusuna mensup askerler tarafından Ruslara karşı savunulmuş ve bu savaş sonucu Kars Zaferi kazanılmıştır. Bu sebeple tabyaya Arap Tabyası adı verilmiştir.
Namazgâh Tabyası - Çanakkale
Kilitbahir Kalesi’ni geçtikten sonra yolun deniz tarafında bulunan, 26 adet bonetten oluşan Namazgâh Tabyası’nın, Osmanlı Ordusunun ıslahı için gelen Baron De Tott’un da önerisiyle inşasına başlanmıştır. Çanakkale Boğazı’nın en dar noktasına yaptırılan ilk ve en büyük tabyadır.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Tabyanın ana aksında yer alan mekânın savaş döneminde Savaş Harekât Merkezi olarak kullanıldığı bilinmektedir. En son 2005-2006 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilerek 18 Mart 2006’da ziyarete açılan tabyada, Çanakkale savaş objeleri sergilenmektedir.
Fotoğraf: Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Yapı içerisinde, 12 adet sergi panelinde muharebelerle ilgili tarihî bilgiler verilmektedir. Bu bölümü geçtikten sonra bonetlerin iç kısmında 7 dakikalık Deniz Muharebelerinin anlatıldığı kısa bir video gösterimi yapılmaktadır. Yine bonetlerden birisinde savaş dönemi istihbarat haberleşmesini canlandıran, ses düzeneği olan bir sergi ziyaretçilere sunulmaktadır. Aynı bölümde yine müttefiklere ait batırılan gemilerin fotoğrafları sergilenmektedir.
Fotoğraf: Servet Uygun
Kaynak: Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı, Kars İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Edirne İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sinop İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü