532 yılında İmparator Justinianus tarafından inşa ettirilen Yerebatan Sarnıcı Stoa Bazilikası'nın altında yer aldığı için Bazilika Sarnıcı olarak da bilinir. Sarnıç, uzunluğu 140 metre genişliği 70 metre, dikdörtgen biçimde bir alanı kapsayan dev bir yapıdır.

 

 

52 basamaklı taş bir merdivenle inilen sarnıcın içerisinde her biri 9 metre yüksekliğinde 336 sütun bulunmaktadır. Birbirine 4,8 metre aralıklarla dikilen bu sütunlar, her sırada 28 tane olup 12 sıra meydana getirirler. Sarnıcın tavan ağırlığı haç biçimindeki tonozlar ve yuvarlak kemerler vasıtasıyla sütunlara aktarılmıştır. Çoğunluğu daha eski yapılardan toplandığı anlaşılan ve çeşitli mermer cinslerinden veya granitten yontulmuş sütunların büyük bir kısmı tek parçadan, bir kısmı da üst üste iki parçadan oluşmaktadır. Bu sütunların başlıkları yer yer farklı özellikler taşır. Bunlardan 98 adedi Corinth bir bölümü de Dor üslubunu yansıtır. Sarnıcın tuğladan örülmüş, 4,8 metre kalınlığındaki duvarları ve tuğla döşeli zemini ise Horasan harcından kalın bir tabakayla sıvanarak su geçmez hale getirilmiştir. Toplam 9 bin 800 metrekare alanı bulunan bu sarnıç yaklaşık 100 bin ton su depolama kapasitesine sahiptir.

 

 

Sarnıçtaki sütunların, köşeli veya yivli biçimde olan birkaç tanesi hariç büyük çoğunluğu silindir biçimindedir. Bu sütunlar içerisinde üzeri oyma ve kabartma halinde tavus gözü, sarkık dal ve gözyaşı şekillerinin tekrarıyla süslenmiş olanı özellikle dikkat çekicidir. Bu sütun Bizans devrinde "Farum Tauri" denilen bugünkü Beyazıt Meydanı’nda kalıntıları bulunan 4. yüzyıl zamanına ait Büyük Theodesius’un (379-395) zafer takındaki sütunların benzeridir. Sarnıcın kuzeybatı köşesindeki iki sütunun altında kaide olarak kullanılan iki Medusa başı Roma dönemi heykel sanatının şaheser örneklerindendir. Bu başların hangi yapıdan alınarak buraya getirildiği konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte Geç Roma Çağı'na ait bir yapıdan sökülerek getirildiği düşünülmektedir.

 

 

Sarnıcın suyu Bozdoğan Kemeri ile Mağlova Kemeri yardımıyla, şehre 19 kilometre mesafede bulunan Belgrat Ormanları’ndaki Eğrikapı su taksim merkezinden getirilmiştir. İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethinden sonra, bir müddet daha kullanılan sarnıçtan, padişahların oturduğu Topkapı Sarayı'nın bahçelerine su verilmiştir. Durgun su yerine çeşme suyunu, yani akan suyu tercih eden Osmanlıların şehirde kendi su tesislerini kurduktan sonra kullanmadıkları anlaşılan sarnıç, 1544-1550 yıllarında Bizans kalıntılarını araştırmak üzere İstanbul'a gelen Hollandalı gezgin P. Gyllius tarafından yeniden keşfedilmiştir.

Bazilika Sarnıcı kurulduğundan günümüze kadar çeşitli onarımlardan geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde iki defa restore edilen sarnıcın ilk onarımı 18. yüzyılda III. Ahmet zamanında Mimar Kayserili Mehmet Ağa tarafından yapılmıştır. 19. yüzyılda ikinci büyük onarım Sultan II. Abdülhamit (1876-1909) zamanındadır. Cumhuriyet dönemindeki en büyük onarım ise 1985 yılında olmuştur. İçerisindeki elli bin ton çamurun çıkarılması ve gezi platformunun yapılmasıyla birlikte 1987 yılında tekrar ziyarete açılmıştır.