Uşak ve yöresi 15. yy erken Osmanlı dönemi halılarının yaratıcısı ve Osmanlı dönemi halıcılık merkezi olmuştur. Ülkede 1500’lü yıllarda başlayan kapitülasyonlar sonucu ülkeye gelen elçilere Osmanlı sınırları içerisinde ticaret yapma hakkı tanınır. Böylece halılar yurt dışında kendini gösterir. Avrupa’daki seçkin aileler ünlü ressamlara tablolarını yaptırırlarken Uşak halılarını duvarda, yerde ve masada dekor olarak kullanırlar. Hans Holbein ve Lorenzo Lotto gibi ünlü ressamların tablolarında yer alan halılar ressamların adlarını almıştır. Bunlara Lotto ve Holbein denmiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Uşak halıları büyük önem kazanmıştır. O dönemde Azerbaycan’dan getirtilen dokuma ustaları Uşak’a özgü halıları yeni tarzlarla dokumaya başlamıştır. Halıların özelliklerini kaybetmemesi için Anadolu müftüleri görevlendirilmiş ve dokumalar kontrol altında devam etmiştir. Desenler, nakkaşlar ve süsleme sanatçıları tarafından tasarlanarak saray halıları adını almıştır. Osmanlı saraylarından, Avrupa şatolarına, camilerden kiliselere kadar yayılan Uşak halısı sadece bir halı değil saygınlık sembolü olan bir efsanedir.

Tarihi Uşak halıları bugün;

• Paris Louvre Müzesi
• Floransa Bardini Müzesi
• New York Metropolitan Sanat Müzesi
• Philedelphia Müzesi
• Londra’daki Victoria ve Albert Müzesi
• National Gallery of Art
• Budapeşte Milli Müzesi
• İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi
• Berlin İslami Sanatları Müzesi
• Metropolitan Ulusal Kuveyt Müzesi
• İstanbul Vakıflar Halı Müzesi
• Konya Mevlana Müzesi

gibi birçok müzede sergilenmektedir.

Bir sanat eseri olarak tarihe imzasını atan, kültürel mirasımız el dokuma Uşak Halısının dünya pazarında eski bilinirliğini artırmak; gelecek yüzyıllara sanatsal bir miras bırakmak amacıyla tekstil alanında 2000’li yıllarda bir ilerleme kaydedilmiş ve yeniden fabrikalarda Uşak iplikleri üretilmeye başlanmıştır. Yıllara meydan okuyan dayanıklılığı ile sanat tarihine imzasını atan Uşak halısı yıllar geçmesine rağmen koruduğu sağlam yapısını natürel yün halı ipliğinden almaktadır. Bu doğrultuda ihraç edilen halı ve kilimler Türkiye’de el dokuma halı sektöründe faaliyet gösteren çeşitli firmalara hizmet vererek, kalitede sürekliliğin takibi yapılmaktadır.

DESENLER

LOTTO:

Dönemin ünlü İtalyan Ressamı Lorenzo Lotto’nun tablolarında resmedilmiş ve ismini de bu sayede almıştır. Halıda işlenen ana tema kuş, ejderha ve hayat ağacı motiflerinin bir arada kullanılmasıdır. Birlikte kullanıldıklarında bu motifler ruhun sonsuzluğu ve ölümsüzlük anlamına gelmektedir. Hayat ağacı üzerinde kullanılan kuşlar, hayatı ve ruhu simgelemektedir. Ejderha hayat ağacını koruyan hayvandır. Bordür çiçek buketleri ile süslenmiştir.

ÇİNTEMANİ:

Motifte yer alan noktaların leoparı andırması nedeniyle, bir üçgen şeklinde 3 noktalı motiflerden oluşan halılara postlu halı adı verilmektedir. Çeşitli kültürler tarafından kullanılan bu motif güneş, çintemani, ay ve bulut gibi çeşitli unsurları ifade etmek üzere kullanılmaktadır. Diğer taraftan bordürde yer alan üç sekizgenden ve ejderhadan oluşan motiflerin ayı ve ayı koruyan ejderhayı ifade ettiğine inanılmaktadır. Halıda güneş, ay ve ejderha motiflerinin sembolik olarak kullanılmasıyla, bereket teması da işlenmektedir.

KUŞLU:

Esas motifi meydana getiren şekillerin ilk bakışta kuşu andırması nedeniyle “kuşlu” denilen halılarda aslında birbiri ile karşılaşan iki yaprak arasında zeminin çeşitli renginden meydana gelen aldatıcı bir görünüşü vardır. Hayat ağacının üzerindeki kuşlar yaşamı ve ruhu temsil etmektedir. Ejderha hayat ağacını koruyan hayvandır. Üç motif ruhun sürekliliğini ve ölümsüzlüğünü simgelemektedir. Anadolu insanı kuş ile hasbihalini, bazen ejderha ile kavgasını halıya dokuyarak duygularını ifade etmiştir. Bunun yanında kuş pek çok anlama daha gelmektedir. Örneğin bazen sevgi, sevgili bazen de ölen kişinin ruhudur. Ayrıca kuvvet ve kudreti temsil eder.

1.TİP HOLBEİN

Dönemin ünlü Alman Ressamı olan Hanz Holbein’in tablolarında resmedilmiş ve ismini de bu sayede almıştır.

2. TİP HOLBEİN

Orta alan yaşamı ve doğurganlığı sembolize eden motiflerle süslenmiştir. Bordür, hayatı ve doğurganlığı korumak için kullanılan ve bulut şeklinde tasarlanmış olan ejderha motiflerinden oluşmaktadır.

KÖŞELİ MADALYON

Bereketi sembolize eden başak biçiminde tasarlanmış olan ejderhanın bulunduğu bu örnekte, hayat ağacı kompozisyonu çiçeklerle bezenmiştir.

MADALYON

Madalyonlu Uşak Halıları 16. yy içerisinde üretilmiştir. Uşak halılarındaki çok çeşitli zengin madalyon tipleri Türk ustaların hâkimiyet ve yaratma gücünü belli eder. Halının ortası iri bir madalyonla, köşeler çeyrek madalyonlarla belirtilmiş, madalyonların içi ve halının zemini minyatür sanatına göre bitki süslemeleri, insan ve hayvan figürlü kompozisyonlarla doldurulmuştur. Orta eksendeki madalyon sonsuzluğu simgelemektedir.

YILDIZLI

En iyi örnekleri 17. yüzyıla kadar görülmüş olan bu grupta yer alan halılar, Yıldızlı Uşak olarak bilinir ve sekiz kenarlı yıldız motifleri ile süslenirler. Yıldızların içinde yer alan palmiye yaprağı şeklindeki motifler, hayat ağacını simgelemektedir. Yıldızın ortasında, oldukça geleneksel bir kuş ve ejderha figürü olan ve Rumi adı verilen bir motif kullanılmıştır. Bir Yıldızlı Uşak halısında, hayat ağacı, kuş ve ejderha motiflerinin bir varyasyonu kullanılır. Yıldız motifi Türk halılarında üretkenliği ifade eder. Ayrıca doğum, barış içinde yaşam ve evrenin yenilenmesi gibi anlamları da içerir.

ÇİÇEKLİ UŞAK HALISI

Yöresel Uşak Halılarına örnektir. Çiçekli Uşak Halısında çiçek, yaprak ve dallarla kompozisyon oluşturulmuştur. Bu desende doğanın bolluğu ve bereketi anlatılmıştır.

GÖBEKLİ UŞAK HALISI:

Göbekte ve köşede bulunan desenler çiçeklerle bezenmiş tipik bir Uşak halısı örneklerindendir. Sofra bucak olarak da bilinen göbekli halılar, zeminde bulunan orta desen ve bu desene uyum sağlayan köşe desenlerden oluşur.

BULUTLU UŞAK HALISI

Zemin üzerindeki simetrik şekiller buluta benzetildiği için desen ismini buradan almıştır. Bulutların tekrarlı kullanılması hayatın sürekliliğini anlatır.

SERPME UŞAK HALISI:

Yöresel Uşak Halılarının diğer bir örneğidir. Bölgede yaşayan halkın yöreye özgü malzeme, renk ve motifler kullanılarak üretilmiş özgün halılardır.

4 KÖŞE YILDIZ UŞAK HALISI:

Yıldızlı Uşak olarak bilinir ve sekiz kenarlı yıldız motifleri bu motiften üretilmiştir. Yıldız motifi Türk halılarında üretkenliği ifade eder. Ayrıca doğum, barış içinde yaşam ve evrenin yenilenmesi gibi anlamları da içerir.

YAPRAK UŞAK HALISI:

Son dönem Uşak halısının örneğidir. Kırmızı ve lacivertin kullanıldığı tekrarı olan özgün bir halı modelidir.

YÖRESEL UŞAK HALISI

Doğa insanının doğayı gözlemlemesiyle oluşturduğu bir modeldir. Modelde hançer şeklide yapraklar ve renkli çiçekler bulunur.

SAPANLI UŞAK HALISI

SECCADELER (MİHRAPLI HALILAR)

Kutsal mekan anlamı ile yüklü aynı zamanda bir mescit işlevi gören namazlıklarda modelin ana temasını bir mihrap ve onun içerdiği motifler oluşturur. Bunların her biri merkez simgeciliğini çözebilmemize yardımcı en önemli öğelerdir.

Kaynak: Uşak Belediyesi Dokur Evi