Yakutiye Medresesi İlhanlı hükümdarı Sultan Olcayto döneminde Gazan Han ve Bolugan Hatun adına, Hoca Yakut Gazani tarafından 1310 yılında yaptırılmıştır. Anadolu'daki kapalı avlulu medreselerin en büyüğü olan Yakutiye Medresesi plan düzeni, dengeli mimarisi ve iri motifli süslemeleri ile Erzurum'un en gösterişli yapılarından biridir.
Fotoğraf: Uğur Sağıroğlu
Yapının taç kapısı cepheden dışa taşmaktadır. Dört eyvanlı iç mekânda bulunan dikdörtgen avlunun orta bölümü mukarnaslı bir kubbe ile diğer kısımları ise sivri kemerli beşik tonozlarla örtülüdür. Taç kapının yan yüzlerinde, silme kemerle çevrili nişler içinde pars ve kartal motifleri dikkat çekmektedir. Ajurlu bir küreden çıkan hurma yaprakları, iki pars ve kartal figürlerinden oluşan hayat ağacı Orta Asya Türkleri'nin önemli simgelerini bir araya getirmektedir. Basık kemerli ve oymalı olan taç kapının her tarafını kaplayan bezemeler, muhteşem bir görüntü oluşturmaktadır.
Fotoğraf: Uğur Sağıroğlu
Yakutiye Medresesi'nin doğu duvarına bitişik inşa edilen kümbet, tuğladan yapılmıştır. Üzerinde üç penceresi bulunan yapı, külah ile örtülüdür. Avlunun sağ ve solunda karşılıklı beşik tonozlu altışar oda sıralanmıştır. Bunlardan sağ köşedeki odadan aynı zamanda minareye çıkılmaktadır. Güneydeki tonozun üzerinde ise bu medreseye vakfedilmiş altı köyün ismini içeren vakfiye, mermer üzerine sülüs yazı ile asılmıştır, iç içe geçmiş geometrik motifler ve çinilerle bezeli minare, kabartma kordonlarla hareketli bir görünüm kazanmıştır. Köşelerde yer alan kalın gövdeli minarelerden biri çok önceden yıkılmış veya hiç yapılmamıştır. Bu minarenin kaidesi konik bir külahla kapatılmıştır. Öğrenci ve hocaların odaları sınıf ve derecelerine göre belirlenmiştir. Bu nedenle her odanın girişinde farklı bir işleme dikkat çekmektedir. 1995 yılında restore edilen medrese, günümüzde Türk İslâm Eserleri ve Etnografya Müzesi olarak kullanılmaktadır.
Türk İslâm Eserleri ve Etnografya Müzesi'nde sergilenen önemli eserler
Bilezik
19. ve 20. Yüzyıl olarak tarihlenen ve döneminin güzide örneklerinden olan bilezik, birbirine geçmeli zincir motifliler ortasında akik taşlı bezemeli, bileklik kısmından zincirlerle bağlı ortasında akik taşlı plaka ve plakanın ucunda 5 adet akik taşlı yüzük bulunan gümüş bulunmaktadır.
Yakutiye Medresesi Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi
Yazı Takımı
Dikdörtgen formlu, ön kısmı çekmeceli ve kenarları kıvrım dal çerçeveli, tüm yüzeyi sedef kakmalı çiçek motifleriyle bezemeli olan ahşap yazı takımı, Osmanlı döneminde türüne az rastlanan örneklerden biridir.
Yakutiye Medresesi Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi
Rython (Hayvan ve İnsan biçimli kap)
Parlak yeşil renkli, sırlı, şişkin karınlı hayvan üzerinde, önündeki iki davulu çalan oturur vaziyette insan figürlü rython. Yüzü krem renkli ve stilize işlenen insan figürünün baş kısmı ile hayvan figürünün ağız kısmı delikli olup, hayvan figürünün gövdesi bitkisel bezemelidir. Anadolu’da bilinen tek örnek olması bakımından önemlidir.
Yakutiye Medresesi Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi
Tombak Leğen İbrik Takımı
18. ve 19. Yüzyıla tarihlenen eser yayvan yuvarlak formlu leğen, ajurlu sabunluk ve uzun boyunlu, şişkin gövdeli, kubbemsi kapaklıdır. Mavi, yeşil ve lacivert minelerle işlenmiş; üzerinde kabartma rozet süslemeler bulunan tombak ibrik takımı, Osmanlı dönemine ait tombak işçiliğinin en nadide örneklerinden biri olması bakımından önemlidir.
Yakutiye Medresesi Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi
Kaynak: Erzurum Gezi Rehberi Kitabı Tablet İletişim Yayınevi, Yakutiye Medresesi Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi