Ardanuç Kalesi nerededir?
Ardanuç Kalesi; Artvin kent merkezinden 39 km uzaklıkta, Ardanuç İlçesi’nın Merkez Mahallesine bağlı Adakale semtinde yer almakta olup kent ve içkaleden oluşmaktadır. Kent bölümü Adakale olarak anılırken, içkale ise Gevhernik Kalesi olarak kayıtlara geçmiş bulunmaktadır.
Fotoğraf: Osman AYTEKİN
Artvin ilinde, kent ve içkaleden oluşan tek kale yerleşmesi burasıdır. Her iki koruma altına alınmıştır. Osmanlı Döneminde bölgede “Ardanuç” ismiyle altın ve gümüş sikkelerin basılmış olmasından dolayı kalenin isminin oradan geldiği düşünülmektedir.
Ardanuç Kalesi’nin tarihçesi
Literatüre geçen bilgilere göre kalenin ilk kuruluşu Orta çağ öncesine dayanmaktadır. Çeşitli el değiştirmelerin ardından, MS 5. yüzyılda yeniden onarılarak, bir zaman İberya Krallığı'nın başkenti olarak kullanılmıştır. 6. yüzyılda Sasanilerin, 7. yüzyılda Bizanslıların, 8. yüzyılda ise Abbasilerin kısmi kontrolüne geçtikten sonra, 9. yüzyılda Gürcü Bagratlı Krallığı'nın başkentliğini yapmıştır. Ayrıca bu dönemde aşağı şehir, yani asıl kale- kent oluşturulmuştur.
Fotoğraf: Gravürlerden Fotoğraflara Türkiye Kitabı Fatih Demirhan
12. yüzyılda Gürcü yönetiminin önemli ölçüde Tiflis'e çekilmesiyle kale, Hıristiyan Atabeklerin eline geçmiş, bunlardan I. Şah Tahmasb'a bağlı olarak yönetimi sürdüren II. Keyhüsrev'in (1545-1573) zamanında Erzurum Beylerbeyi Çerkez İskender Paşa (1490-1571) tarafından 13 Haziran 1551 Cuma günü fethedilerek, Osmanlıların sancağı haline getirilmiştir.
Kent girişini sağlayan anıtsal kapı burcunda bulunan Kanuni Sultan Süleyman dönemine ait Arapça kitabesine göre, Hicri 970'de (M 1563) kale girişi yaptırılmış ve muhtemelen bu dönemde surları tamir ettirilmiştir. 1553/1554 yıllarında İskender Paşa tarafından bugünkü İskender Paşa Camii inşa ettirilmiş ve 1565 tarihli Vakfiyesine göre çeşitli gelir getiren yapılar caminin işlevi için vakfedilmiştir. 17. yüzyılda haziresinde 3 adet türbe, sonrasında ise medrese, hamam ve çeşme yapıları eklenerek külliye haline dönüştürülmüştür. Söz konusu türbelerde, dönemin Çıldır Sancak Beyleri ve aile mensuplarının metfun olduğu bilinmektedir.
1878'de Rusların eline terk edilen kale, daha önce kaza merkezi iken, 1921'den sonra nahiye olmuştur. 1948 yılında tekrar kaza (ilçe) merkezi olarak işlevini sürdüren kale-kent, 1952 yılında zeminin elverişsizliği ve kaya düşmeleri dikkate alınarak terk edilmeye başlanmış, 1960’lı yılların sonrasında günümüzde olduğu gibi Merkez Mahallesine bağlı semt haline dönüşmüştür. 63 dönümden meydana gelen Adakale semtinde hâlihazırda, eski ve yeni dokudan oluşan konutlarda 135 hanede 450 kişi barınmaktadır. İçkalede ise, Osmanlı döneminden bu yana herhangi bir yerleşme bulunmamaktadır.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2020 yılı kayıtlarına göre Gevhernik Kalesi’nin de içinde yer aldığı Adakale’de;
-
Ardanuç- Gevhernik Kalesi/Adakale (İçkale ve Kent)
-
1 Adet Cami
-
3 Adet Türbe
-
2 Adet Hamam
-
1 Adet Konak (Eski Kur’an Kursu Binası/Ardanuç Kültür Evi)
-
4 Adet Konut
-
6 Adet Dükkân (Arastadan Kalan)
-
3 Adet Çeşme (Biri Şadırvan) olmak üzere toplam 21 adet tescilli taşınmaz kültür varlığı bulunmaktadır. Buradaki tescilli kültür varlıklarından İskender Paşa Camii, Türbeleri ve Osmanlı dönemine ait konak restore edilmiş bulunmaktadır. Bunların dışında, içkale ve kentte Orta çağ ve sonrasına ait yıkılmış durumda toplam 3 adet kilise ile Osmanlı dönemine ait bir medrese kalıntısı daha yer almaktadır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi adına Dr.Öğr.Üyesi Osman AYTEKİN’in başkanlığındaki ekipçe “Artvin İli, Ardanuç İlçesi, Gevhernik Kalesinde” arkeolojik kazı yapılmasına ilişkin 03.06.2021 tarih ve 4065 sayılı Cumhurbaşkanı Kararları doğrultusunda 29 Haziran 2021 tarihi itibariyle arkeolojik kazı faaliyetine başlanmış olup 20 yıl devam etmesi beklenmektedir.
Kaynak: Dr. Öğr.Üyesi Osman AYTEKİN (Arkeolog-Sanat Tarihçi, Kazı Başkanı) Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü