Ardanuç Kalesi, Artvin’in Ardanuç ilçesinde yüksek bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kale, kent ve iç kaleden oluşmaktadır. Kent (dış kale) bölümü Adakale olarak anılırken, iç kale ise Gevhernik Kalesi olarak kayıtlara geçmiştir.
Gülcan Acar
Artvin ilinde, dış kale-iç kale yapılaşmasının tek örneğidir. Osmanlı döneminde bölgede “ardanuç” ismiyle altın ve gümüş sikkelerin basıldığı bilinir. Kalenin isminin buradan geldiği düşünülmektedir.
Kalenin ilk kuruluşu Orta Çağ öncesine dayanmaktadır. Çeşitli el değiştirmelerin ardından, MS 5. yüzyılda yeniden onarılarak, bir süre İberya Krallığı'nın başkenti olarak kullanılmıştır. Zaman içinde Sasanilerin, Bizanslıların, Abbasilerin ve Gürcü Bagratlı Krallığının eline geçen kale, 1551 yılında fethedilerek bir Osmanlı sancağı haline getirilmiştir.
Kalenin kent girişini sağlayan anıtsal kapı burcunda bulunan ve Kanuni Sultan Süleyman dönemine ait olan Arapça kitabesine göre, kale girişi 1563’te yaptırılmış ve muhtemelen bu dönemde kalenin surları tamir ettirilmiştir. 1553-1554 yıllarında bugünkü İskender Paşa Camisi inşa ettirilmiş ve gelir getiren çeşitli yapılar camiye vakfedilmiştir. 17. yüzyılda caminin haziresine üç adet türbe, sonrasında ise medrese, hamam ve çeşme yapıları eklenerek külliye haline dönüştürülmüştür. Söz konusu türbelerde, dönemin Çıldır sancak beyleri ve aile mensuplarının olduğu bilinmektedir.
Ardanuç Kalesi’nde taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiş cami, türbe, hamam, konak, konut, dükkân, çeşme ve şadırvan yapıları ile yıkılmış durumda kilise ve medrese kalıntıları bulunmaktadır. Kalede arkeolojik kazı çalışmalarına 2021 yılı itibariyle başlanmıştır.
Kaynak: Dr. Öğr. Üyesi Osman AYTEKİN (Arkeolog-Sanat Tarihçi, Kazı Başkanı), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.